تكلم، گفتار، زبان و صحبت، عالی ترين بخش تكامل كودک هستند. در برخی خانواده‌ها كودک با تاخير به حرف می افتد. معمولا كودكانی كه در خانواده‌های پرجمعيت زندگی می كنند و برادر و خواهر دارند، زودتر شروع به حرف‌زدن می كنند اما كودكان تک فرزند كه در خانواده‌های كم‌جمعيت زندگی می كنند، ديرتر به حرف می آيند.

• 15 ماهگی

بیشتر کودکان در ۱۵ماهگی، صداهائی شبیه کلمات از حنجرهی خود خارج می‌سازند. آنها می‌توانند چند کلمهی  قابل تشخیص (اغلب ۶ـ۱ واژه) را به ترتیب بگویند. نکتهی قابل ذکر آن است که در این سن کودکان لغات و مفاهیم زیادی را فرا گرفته‌اند و می‌فهمند، اما هنوز قادر به بیان آنها نیستند. کودک خواسته‌ها و نیازهای خود را با اشارهی دست و گفتن لغات ساده به اطرافیانش می‌فهماند. وقتی از او بخواهید با شنیدن اسم اشیاء و یا افراد به آنها اشاره کند، او به راحتی این کار را انجام می‌دهد. در مقابل خواسته‌های ساده‌ای مثل، «بیا شام بخوریم»، «دست بزن» و یا «توپ را به من بده»، از خود عکس‌العمل مناسب نشان می‌دهد.

• ۱۸ماهگی

کودک به هنگام بازی، با ایجاد صداهائی از حنجره، با خودش حرف می‌زند. او با زیر و بم کردن صداها، حالت‌های مختلف هیجانی به خود می‌گیرد. به سخنان افراد گوش می‌دهد و با عکس‌العمل مناسب به آنها پاسخ می‌دهد. او می‌تواند ۲۰ـ۶ کلمه را به زبان بیاورد. البته لازم به ذکر است که حدود گنجینه‌ لغت‌ها و عبارت‌های او خیلی بیشتر از این مقدار است. کودک برای سخن گفتن نیاز به رشد و تکامل بخشی از دستگاه عصبی خود که مربوط به اندام‌های گویایی است، دارد. این امر از این پس رفته‌رفته حاصل می‌شود.

توجه: اگر کودک تا هیجده‌ ماهگی نتواند حداقل ۵ کلمه بگوید، نیاز به مشاوره ی پزشکی دارد.

• ۲سالگی

یک کودک ۲ساله قادر است تا ۵۰ واژه (یا بیشتر) را به وضوح بیان کند. این واژگان اغلب کلمه‌هائی هستند که برای کودک مهم می‌باشند. مثل افعال رایج آنها (بده، بیا) یا افراد نزدیکانشان (بابا، مامان) و … . او می‌تواند جمله‌های دو کلمه‌ای و یا حتی چند کلمه‌ای بسازد و از طریق گوش دادن به حرف‌های اطرافیان خود درصدد ایجاد ارتباط با آنها برآید. به‌طور معمول هنگام بازی با خودش حرف می‌زند، هر چند که از نظر دیگران کلام او غیر قابل فهم باشد. گاهی کلماتی که او را به وجد می‌آورد، تکرار می‌کند.

کودکان هم‌چنین ممکن است جمله‌های یک کلمه‌ای و یا دو کلمه‌ای خود را با حرکت‌ها و یا آهنگ صدایشان همراه کنند تا بتوانند فکر و منظورشان را به دیگران بفهمانند. کودک مدام از والدین و مربیان خود اسم افراد و اشیاء را می‌پرسد. اگر برای او شعرهای کودکانه خوانده شود، بی‌نهایت لذت می‌برد و در صدد هم صدائی با آن بر می‌آید.

او می‌تواند اعضاء بدن خود را مثل، مو، دست، پا، بینی، چشم، دهان و … را بشناسد و حتی نشان دهد. نام بیشتر وسائل خانگی را می‌داند و حتی آنها را از روی عکس می‌شناسد. خواسته‌های سادهی  شما را مثل، «برو ببین پستچی چی‌ آورده است؟» را می‌فهمد و اجرا می‌کند. مفاهیم سادهٔ روزمره را به خوبی آموخته و هنگام بازی با همسالان و یا عروسک‌هایش آنها را با خود تمرین و تکرار می‌کند.

• ۲/۵ سالگی

کودک در این سن حدود ۲۰۰ واژه و یا بیشتر را به وضوح بیان می‌کند، اما صحبت کردن او نشان می‌دهد که در جمله‌سازی و عبارت‌پردازی دارای اشکالات زیادی است. نام و نام خانوادگی خود را می‌داند. هنگام بازی با صدایی بلند و قابل فهم با خود حرف می‌زند و ماجراهای روزانه را تعریف می‌کند.صحبت‌های اطرافیان را تکرار می‌کند. پیوسته دربارهی همه چیز می‌پرسد و اغلب جمله‌های او با «این چیه؟» و یا «این کیه؟» آغاز می‌شود.

اکنون به کارگیری ضمیرهای «من» و «تو» اشتباه نمی‌کند. نوک زبانی صحبت کردن قدری در این سن رواج دارد. اکنون او قادر است چند بیت از شعرهای کودکانه را از حفظ بخواند. از این‌که برای او کتاب‌های داستانی تصویردارد بخوانید خیلی لذت می‌برد. عروسک‌هائی که دارای خانه و وسایل کوچک هستند، در همانندسازی با بزرگ‌سالان به او کمک می‌کند. این امر سبب می‌شود در ارتباط با اطرافیان خود هوشمندانه‌تر عمل کند.

 توجه: اگر یک کودک ۵/۲ ساله نتواند حداقل ۵۰ واژه را به زبان بیاورد، یا با دو کلمه ی ساده، جمله‌ای کوتاه بسازد (مثل، آب بده)، نیاز به مشاورهی پزشکی دارد.

• سه‌سالگی

کودک در این سن واضح و با زیر و بم کردن صدا حرف می‌زند. می‌تواند کلمات بلند و معنی‌داری را بگوید، اما هنوز در بیان درست و ترکیب‌بندی جمله‌ها اشکال دارد. نام و نام خانوادگی، جنسیت و در برخی موارد، سن خود را می‌داند و ضمیرهای شخصی و حرف‌های اضافه را به‌درستی به کار می‌برد، حتی قادر است اغلب حروف اضافه را نیز در جای مناسب خود استفاده کند. او هنوز هنگام بازی با خودش ـ به‌طور یک‌طرفه ـ حرف می‌زند.

اغلب کودکان ۳ساله شروع به گفتن جمله‌های سادهٔ چهار کلمه‌ای می‌کنند و می‌توانند حروف اضافه و ربط را هم در جمله‌های خود به کار برند. مثل، «من مامان را صدا زدم، و او آمد.» لازم به یادآوری است که این‌گونه حرف زدن موجب کسب اعتماد به‌نفس او حین صحبت کردن با دیگران می‌گردد. در مکالمه‌های ساده شرکت می‌کند و می‌تواند کارها و فعالیت‌های روزمرهٔ خود را بازگو کند.

او حتی می‌تواند تجربه‌های قبلی خود را نیز تا حدی به‌خاطر آورد و آنها را تعریف کند در این سن کودک دائم در حال پرسیدن است. جمله‌های او اغلب با «چرا؟»، «کجا؟» و «کی؟» آغاز می‌شود. او مشتاقانه به داستان‌ها و ماجراهای مربوط به خودش گوش می‌دهد و از شنیدن مکرر آن خسته نمی‌شود. اکنون او می‌تواند چند بیت شعر کودکانه را از حفظ بارها بخواند و تکرار کند. از دیدن تلویزیون و به ویژه برنامه‌های مخصوص کودکان لذت می‌برد و سرگرم می‌شود.

• ۴سالگی

گفت‌وگوی هوشمندانه و رعایت نکات دستور زبان از ویژگی‌های مهم این دوره از رشد کلامی کودک به‌حساب می‌آید. این‌طور به‌نظر می‌رسد که فقط در تلفظ چند حرف مثل «ر، ل، ت و پ» اشکال دارد. او به خوبی می‌تواند با افراد دیگر ارتباط برقرار کند و دربارهی ماجراها و رویدادهای روزانهی خود به صحبت بپردازد.

نام و نام خانوادگی، سن، جنس و حتی آدرس منزل خود را می‌داند. هنوز هم کنجکاوانه به دنبال پرسش‌های خود مثل«این کیه؟»، «این چیه؟»، «چرا؟» و … بر می‌آید. همین‌طور معنی لغت‌هایی را که نمی‌داند، می‌پرسد کودک با دقت به داستان‌هائی که برای او خوانده می‌شود، گوش می‌دهد و خود نیز در صدد گفتن داستان بر می‌آید.

اما بیشتر وقت‌ها موضوع اصلی داستان را فراموش می‌کند. او قادر به شمردن اعداد از ۱ تا ۲۰ و یا بیشتر است و چند حرف الفبا را می‌تواند تشخیص دهد. از شنیدن لطیفه‌های خنده‌دار و یا لغت‌های نامتجانس خوشش می‌آید و سعی می‌کند آنها را تکرار کند. اگر با او تمرین شود، می‌تواند چند بیت شعر کودکانه را حفظ کند و از بر بخواند.

• ۵ سالگی

یک کودک پنج‌ساله روان و سلیس صحبت می‌کند رعایت قواعد دستور زبان را می‌کند و معمولاً با زیر و بم کردن مناسب صدایش می‌تواند احساس‌های خود را نیز بیان کند، اما هنوز در تلفظ برخی حروف مثل «س، یا ف» اشکال دارد.

کودک مشتاقانه شعرهای ساده و کودکانه را حفظ می‌کند و می‌خواند. او دوست دارد که برای او قصه و داستان بخوانند و یا خودش داستان بگوید. با کودکان و دیگر هم‌سن‌ و سالانش به اجرای نمایش‌نامه می‌پردازد. هنگام بازی با خودش حرف می‌زند و قصه می‌گوید.

اسم کامل، سن، جنس، آدرس محل زندگی‌اش را می‌داند. معنی اشیاء و پدیده‌های عینی و ملموس را چون می‌بیند و به کار می‌برد، می‌فهمد و درک می‌کند. اما مرتب دربارهی  واژه‌ها و مفهوم‌های انتزاعی مثل خوبی، عدالت، ظلم و… می‌پرسد و گاهی آنها را نامناسب به کار می‌برد. او از لطیف‌گوئی و معماسازی لذت می‌برد.