در کتابهای درسی، الگوهای تبعیض آمیز تحقیر کننده زنان، با کلمات و تصاویر خودنمایی مـیکنند. در ایـن کتابها، به دگرگونیهایی که به طـور عـام در سـراسر جـهان، طـی سدههای اخیر در زنـدگی زنـان روی داده است، توجه نمیشود. حتی با توجه به جامعه کنونی خودمان، میتوان گفت که زنان به مـحیط های فـرهنگی و اجـتماعی […]
در کتابهای درسی، الگوهای تبعیض آمیز تحقیر کننده زنان، با کلمات و تصاویر خودنمایی مـیکنند. در ایـن کتابها، به دگرگونیهایی که به طـور عـام در سـراسر جـهان، طـی سدههای اخیر در زنـدگی زنـان روی داده است، توجه نمیشود. حتی با توجه به جامعه کنونی خودمان، میتوان گفت که زنان به مـحیط های فـرهنگی و اجـتماعی متفاوت تعلق دارند و در عرصههایی اگر چه اندک، زنـان نـقش درجـه اول را کـه تـاکنون در انـحصار مردان بوده است، به عهده گرفتهاند.
اما از این نقشها در کتابهای فارسی دبستان خبری نیست و فقط به نقش سنتی زنان توجه شده است. این کتابها هیچ گونه توجهی بـه نقشهایی که امروزه مردان نیز در خانواده به عهده میگیرند، ندارند؛ نقشهایی که تا دیروز فقط جزو وظایف زنان به شمار میرفت. درحالیکه امروزه در زندگی روزمره، این نقشها برای پیش بـردن ارکـان خانواده، بهطور موازی به عهده زنان و مردان است.
کتاب فارسی اول دبستان، نگارش جدیدی است که نـسبت بـه کتاب درسی پیشین، کیفیت بهتری دارد و تا حدودی از پیامهای آشکار تبعیض جنسی فاصله گرفته است. البته این کتاب، از کیفیتی که باید داشته باشد نـیز فـاصله بسیاری دارد؛ زیرا به طور آشکار و پنـهان درصـدد نفی تفاوتهای فردی، فرهنگی و قومی است. به نظر میرسد که حذف تفاوتهای فردی و قومی، از ترویج کلیشهها حکایت دارد و در واقع، چنین شرایطی در ترویج کلیشههای تبعیض جـنسی، تـأثیر تعیین کننده دارد.
در کتاب فارسی اول دبـستان، نـکته قابل توجه این است که نسبت جنسیت مردانه و جنسیت زنانه در تصویر، از تعادل نسبی برخوردار است، اما محتوای تصویرها بر اساس کلیشههای تبعیض جنسی شکل گرفته است. اگرچه کوشش پدید آورندگان کتاب، بـرای ایـجاد تغییر و تنوع شغلی زنان و قرار دادن همه اعضای خانواده در فعالیت خانوادگی و تعریف کردن اوقات فراغت مشترک برای جنسیت زنانه و مردانه و… محسوس است، محتوای کتاب همچنان در بند کلیشههای تبعیض جنسی موجود در بـاور مـتولیان آموزشی و هـمچنین خود سانسوری پدید آورندگان کتاب است.
برای اولین بار در کتابهای درسی، با تصویری از داخل خانه روبهرو میشویم کـه زن مشغول فعالیت خانگی (پخت و پز، دوخت و دوز، شست و شو و…) و مرد مشغول استراحت نیست. در ایـن تـصویر، هـمه افراد خانواده در وقت فراغت، مشغول مطالعه هستند، اما متأسفانه این تصویر نیز به پیام تبعیض جنسی آلوده شـده است. زیرا میان زنان و مردان، جداسازی جنسیتی انجام شده است. مادر و دختر جـدا از پدر و پسـر (زنـان جدا از مردان) مشغول مطالعه هستند.
در درس همکاری، «آزاده قندان را پر از قند میکند. مادر قاشق و بشقاب را مـیشوید. پدر قوری و استکان را به اتاق میآورد»، اولین بار است که شرکت پدر در فعالیت خانگی، در کـتاب درسی دیده میشود. اگـر چه در حـال حاضر در زندگی روزمره پدران در فعالیت خانگی کم و بیش شرکت دارند.
تنوع شغلی جنسیت زنانه، نسبت به کتاب پیشین تا حدودی تغییر کرده است. در کتاب پیشین، جنسیت زنانه به جز فعالیت خانگی، فقط آمـوزگار بود. درحالی که در این کتاب، جنسیت زنانه افزون بر فعالیت خانگی و آموزگاری، در حرفه کشاورزی (تصویر زن در شالیزار و بذرپاشی) نیز شرکت دارد، گفتنی است که محدوده شغلی جنسیت زنانه با جنسیت مردانه در کتاب و هم چنین در جـامعهای کـه کودک مخاطب در آن زندگی میکند، قابل قیاس نیست. در واقع، الگوی شغلی ارایه شده در کتاب، به پسرها میآموزد که آنان گردانندگان دنیای کار و حکومت خواهند شد و به دختران میآموزد که سـرنوشتشان بـه کار در خانه، سرویسدهی به اعضای خانه و در انتظار ماندن ختم میشود.
در این کتاب نیز جنسیت زنانه (مادر و دختر) در انتظار جنسیت مردانه (بابا) هستند تا بیاید و نان بیاورد. جنسیت زنانه بـاز هـم از محدودیت شغلی، همچنان رنج میبرد و باز هم اسیر خانه است و اوست که شوهر و فرزندان را صبح راهی میکند و خود در خانه میماند.
اگرچه در این کتاب، نسبت به کتاب پیشین، دخـتران در فـعالیتهای ورزشـی چون برفبازی، پینگپنگ و والیبال شـرکت دارنـد، انـواع فعالیت ورزشی پسران، قابل مقایسه با دختران نیست و در تمامی این فعالیتها به جز برف بازی، جداسازی دو جنس با جدیت دنبال شده اسـت.
در مـقایسه ایـن کتاب با کتابهای فارسی دوم، سوم، چهارم و پنجم درخـواهیم یـافت که از نظر کیفیت، کتاب فارسی اول قابل مقایسه با کتابهای مذکور نیست، اما این کتاب نیز لبریز از کلیشههای تبعیض جـنسی اسـت.