تربیت خانواده کلاس اول زندگی و پرورش کودک است. طفل مبانی زندگی را در آنجا فرا می گیرد و خوب و بد امور را از آن جا می آموزد و این امر تا حدی است که ایمان و کفر، را هم شامل می شود.

زندگی خانوادگی مقدمه ای برای ورود به زندگی اجتماعی است. خانواده خوب بهترین مدرسه ای است که در آن مدرسه کودک لبخند و قهر، درستی و خوش خلقی، خودداری و بردباری، تعادل و تکامل، وظیفه شناسی و خدمت، و اخلاق می آموزد. و به جامعه از این روش راه می یابد بر عکس خانه نامناسب بدترین مدرسه است مدرسه ای که کودک در آنجا درس، انتقام، نادرستی، ترشروئی، جنایت و دوروئی یاد می گیرد.

جو خانوادگی که شامل روابط والدین نسبت به فرزندان، فرزندان نسبت به یکدیگر و والدین نسبت به یکدیگر است، می تواند در ایجاد سازش کودک تسهیل کننده و یا بازدارنده باشد. به اعتقاد بسیاری از روانشناسان باید ریشه بسیاری از اختلالات شخصیت و بیماریهای روانی را در پرورش اولیه خانواده جستجو کرد.

خانواده در تربیت کودکان نقش اساسی در زندگی و جامعه دارد. و این والدین هستند که به کودکان جهت فکری و عملی می دهند. پس بر این اساس زندگی خانوادگی باید مقدمه حیات اجتماعی باشد و طفل از آنجا برای حیات جمعی، پختگی اخلاقی، رسیدن به مرحله کمال و… آماده شود. خانواده باید از یک سو مرکز تندرستی. بهداشت جسمی و عقلی و از سوی دیگر مرکز پرورش تن، رشد روان و از سوی سوم محلی برای آماده کردن فرد جهت زندگی اجتماعی باشد. نتیجه دیگری که حاصل می شود این است که خانواده اولین و مهمترین کانون پرورش صحیح احیاء و شکوفائی استعدادها است. هرگونه تحول و تغییر اجتماعی و یا هر اقدام اصلاحی باید نخست از خانواده آغاز شود.

از میان اعضای خانواده، مادر مهمترین نقش را در پرورش ویژگیهای روانی و عاطفی کودک به عهده دارد و کانون سلامتی یا بیماری محسوب می شود. افزایش گرمی رابطه مادر-کودک ممکن است باعث شود کودکان از طریق فرایند شناسایی و الگوگیری، اعتقادات و رفتارهای مطلوب را درونی کنند. کیفیت ارتباطات اولیه مادر-کودک با ارتباطات بعدی کودک، سازگاری، تنظیم هیجانی و پاسخهای تعارضی کودک با سایر همسالان و همشیرهایش رابطه دارد.
پدر قبل از پدر بودن ، بايد با فرزندش دوست باشد ، علاوه بر اين ، او بايد قادر به اداره اين دوستي باشد تا مانع لوس شدن کودک گردد . به قول اريکسون : «فرزندان لوس معضل جامعه اند.»

بحث وراثت و محیط وتأثیر آنها در تربیت انسان همواره مورد توجه روان شناسان ومربیان تربیتی بوده است با این تفاوت که گاه به وراثت نقش و اهمیت بیشتري داده شده وگاه به محیط وراثت می تواند به صورت هاي مختلف در تربیت دینی فرزند تأثیر گذار باشد چنان که وراثت تأثیر مستقیم بر آموزش معارف دینی دارد چنان که کودکانی که از بهره هوشی بالا برخور دار باشند به آسانی می توانند معارف دینی را بیاموزند و همچنین وراثت می تواند موجب پیدایش برخی صفات در فرد بشود.

اگر این صفات با صفات مورد نظر اسلام همخوانی داشته باشد کار تربیت دینی را آسان می کند و عوامل محیطی که در شکل گیري فرزند مؤثرند شامل خانواده، مدرسه، دوستان مانندآنها که از بیرون در فرد تأثیر گذارند می شود اما در میان آنها خانواده از اهمیت بیشتري برخوردار بوده است. خانواده نقشی بی بدیل در تربیت به طور کلی و در تربیت دینی به طور خاص دارد. در روایتی از حضرت علی آمده است: «اخلاق نیک نشانه سرشت نیک خانودگی است.»

اهمیت خانواده از آنجا دو چندان می شود که از سویی در عامل وراثت نقش دارد و از سوي دیگر از ابتدایی ترین و نخستین عوامل تأثیر گذار محیطی بحساب می آید و در تعیین و زمینه سازي سایرعوامل محیطی نیز مؤثر است. زیرا خانواده می تواند زمینه پیدا نمودن دوستان شایسته براي فرزندان را فراهم نماید، خانواده می تواند مدرسه مناسب، محله مناسب، همسایه هاي مناسب براي آنان فراهم نماید. درکانون خانواده دو رکن اصلی پدر ومادر هستندکه هر دو در تربیت فرزندان نقش تعیین کننده دارند از اینرو شرط توفیق آنان در این مسئولیت مهم شایستگی شخصیتی هریک و نیزتوافق و هماهنگی و صمیمیت آنان است تا در پرتو آن محیطی امن، پاکیزه وسالم را براي آنان فراهم نمایند.

خاطر نشان می کند که در پیشینه جامعه پذیري دینی به سه عامل تأکید شده است .والدین، همسالان و مکان هاي مذهبی البته در بین این نهادهاي مختلف که در تربیت دینی افراد مؤثر است می توان از خانواده به عنوان اساسی ترین نهاد نام برداگر با صفات مطلوب اسلام همخوانی نداشته باشدکار تربیت دینی را دشوار می سازد.