یکی از سوالاتی که اغلب والدین از روانشناسان کودک می‌پرسند درباره زمان صحبت کردن کودک است. مثلا می‌پرسند فرزندم یکی دو سال دارد و این تعداد کلمات را بیان می‌کند، آیا این وضعیت خوب است یا نگران‌کننده؟ اینکه رشد کلامی در کودکان چطور شروع می‌شود و پیشرفت می‌کند و در چه شرایطی نرمال و چه زمانی نیاز به بررسی دارد؟ در ادامه به موارد رشد کلامی از یک ماهگی تا یک سالگی اشاره می کنیم:

• یک‌ماهگی

در یک‌ماهگی، طفل با صداهای ناگهانی وحشت‌زده می‌شود و به‌اصطلاح از جا می‌پرد. در این حالت او خود را سفت و محکم نگه می‌دارد و لرزش خفیفی به اندام‌های او دست می‌هد. چشمک می‌زند و به بالا نگاه می‌کند، دست و پای خود را می‌کشد و کف دست و انگشت‌های خود را باز می‌کند و در نهایت نیز گریه را سر خواهد داد.

اگر زنگوله‌ای را ملایم و آهسته به صدا در آورید، ساکت و آرام می‌شود و تمام توجه خود را به سمت صدا متمرکز می‌کند. با این وجود هنوز قادر به یافتن موقعیت درست محل زنگوله نیست. هنگامی‌که نوزاد در حال گریه است، با شنیدن صدای گفت‌وگوی افراد و یا صدائی مثل جارو برقی ساکت می‌شود. فقط باید توجه داشت هنگامی‌که طفل درحال شیر خوردن است، محیط عاری از صداهای بلند و وحشت‌آور باشد تا او بتواند با آرامش به شیر خوردن خود ادامه دهد. در غیر این‌صورت او با چندین با شنیدن صداهای بلند در هنگام شیر خوردن اشتهایش را از دست می‌دهد و میل گرسنگی‌اش علی‌رغم این‌که سیر نشده باشد، فروکش خواهد کرد.

▪ توجه: کودکانی که دارای اختلالات شنوائی هستند نیز می‌توانند صداهائی از دهان خود تولید کنند، اما اگر نقص شنوائی آنها جدی باشد، در برابر صداهای ناگهانی هیچ عکس‌العملی از خود نشان نمی‌دهند. هم‌چنین، باید توجه داشت، کودکانی که دارای اختلالات بینائی نیز هستند، چشمان خود را به طرفین و یا به سمت منبع صدا برمی‌گردانند. بنابراین هرگونه پاسخ‌دهی به محرکات بینائی و شنوائی باید همیشه مورد توجه قرار گیرد.

• سه‌ماهگی

در سه‌ماهگی، طفل هنوز با صداهای بلند پریشان و مضطرب می‌شود. او با شنیدن این‌گونه صداها محکم چشمک می‌زند و چشم خود را به سمت بالا می‌چرخاند. در نهایت نیز گریه می‌کند و قصد دور شدن از منبع صدا را دارد. کودک سه‌ماهه هنگام شنیدن صدای نزدیکان خود ابتدا لبخند می‌زند و سپس در صدد لمس و گرفتن آنها بر می‌آید.

البته این امر در صورتی رخ می‌دهند که کودک از قبل در حال گریه نباشد. شما می‌توانید هنگامی‌که با کودک تنها هستید، با صدائی ملایم و آهسته با او صحبت کنید. او تنها وقتی ناراحت و آزرده باشد، گریه را سر می‌دهد. در این موقع می‌توانید با حرکات آرام جغجغه و یا زنگوله‌ای کوچک او را ساکت کنید.

کودک سه‌ماهه قادر است چشم و سپس سر خود را به سمت صداهای آشنا برگرداند و با «لبخند اجتماعی» خود در صدد ایجاد ارتباط با آن فرد برآید. هنگامی‌که بطری شیر را جلوی او تکان می‌دهید، دهان خود را به حالت مکیدن در می‌آورد و آب دهانش را جمع می‌کند. کودک هیجان و علاقهی خود را به هنگام شنیدن صدای افراد و یا صدای پای آنها از طریق دست و پا زدن نشان می‌دهد. حتی زمانی‌که لباس او را برای شستشو و یا حمام کردن از تیش در می‌آورید، او به وجد می‌آید.

ِ▪ توجه: کودکان دارای نقص شنوائی نیز با مشاهدهی مادر، مربی و یا پرستار خود شور و علاقهی خود را نشان می‌دهند. چنان‌چه کودک تا سه‌ماهگی هیچ عکس‌العملی به صداهای اطرافیانش نشان ندهد، نیاز به مشاورهی پزشکی دارد.

• شش‌ماهگی

در شش‌ماهگی، کودک به سمت صداهای آشنائی که در اطراف خود می‌شنود، فوری برمی‌گردد. اکنون صداهائی که حتی در معرض دید او هم نباشد، نظر او را جلب می‌کند. اگر والدین، مربیان و یا نزدیکان کودک با یکدیگر با آرامی صحبت کنند، او نیز با آواهای یک و یا دو سیلابی شروع به پاسخ‌گوئی می‌کند. آواهائی مثل، «ب‌ب  یا  آ آ». همین‌طور اگر با کودک بازی کنید، تبسم می‌کند، می‌خندد و از شادی جیغ می‌زند. یا اگر به نوعی ناراحت شود، فریاد می‌زند. آنها واکنش‌های متفاوتی به افراد محیط خود نشان می‌دهند و این خود دلیلی بر شناخت کودک از آشنایان و اعضاء خانواده است.

• نه ماهگی

در نه‌ماهگی، کودک مشتاقانه متوجه صداهائی می‌شود که به‌طور روزانه و مرتب می‌شنود. به‌خصوص صدای گفت‌وگوی پدر و مادر و یا مربیانش نظر او را به خوبی جلب می‌کند. او چنان به این صحبت‌ها توجه می‌کند که گوئی می‌فهمد که چه می‌گویند. صداهای بلند توجه کودک را راحت‌تر به خود جلب می‌کند و او را به دقت کردن وا می‌دارد.

در نه‌ماهگی او می‌تواند با صدای بلند و واضح، واژه‌های دو سیلابی مثل «بابا ، ماما» و … را بگوید. این نحوهٔ ادای کلمه‌ها، برای او حکم تمرین صحبت کردن را دارد. یکی از دلیل‌هائی که کودک از غان و غون کردن به «حرف زدن» می‌رسد آن است که پدر و مادر یا نزدیکان او در برابر آواهایی که کودک از دهانش خارج می‌کند و شبیه کلمات با مفهوم است، با خندهی خود و تکرار آن آوا به کودک پاداش می‌دهند. از طرف دیگر، کودک قصد دارد با والدین و نزدیکان خود ارتباط برقرار کند. در این مرحله ی سنی کودک مفهوم «نه» و «خداحافظی» را می‌داند. او سعی می‌کند با تقلید از بزرگ‌ترها صداهای مشابهی از دهان خارج کند. بدین ترتیب کلمات در آواسازی‌های کودک مشخص می‌شوند و به‌تدریج می‌آموزد که طبق قواعد دستور زبان سخن بگوید، زیرا هنگامی‌که جملات درستی را می‌گوید، تقویت می‌شود و کم‌کم با حرف زدن با بزرگ‌ترها هماهنگ می‌شود. در نه‌ماهگی کودک در جهت درست صداهائی که می‌شنود، می‌چرخد.

▪ توجه: کودکانی که دارای اختلالات شنوایی هستند به‌طور معمول تا این مرحله پیش می‌آیند، اما چون قادر به شنیدن اصوات و کلمات نیستند، در همین مرحله می‌مانند و پیشرفت نمی‌کنند. بیشتر کودکان از حدود ۹ـ ۸ ماهگی شروع به تکلم و تکرار واژه‌های دو سیلابی می‌کنند.

• ۱۲ماهگی (یک‌سالگی)

کودکان یک‌ساله، اسم خودشان را می‌شناسند و هنگام شنیدن نام خود زود بر می‌گردند. آنها با صدای بلند و با ادای واژه‌های دو سیلابی درصدد صحبت کردن و ایجاد ارتباط با دیگران بر می‌آیند. آنها در این سن مفاهیم زیادی را در مورد جهان پیرامون خود یاد گرفته‌اند، ولی به‌دلیل عدم رشد اندام‌های گویائی هنوز قادر به تکلم نیستند.

به‌عبارت دیگر، اگر یک کودک یک‌ساله بتواند به‌طور متوسط ۱۰کلمه بگوید، قادر است ۵۰کلمه را بفهمد. از ۱۵ـ ۱۴ ماهگی به بعد کودک می‌تواند هر ماه ۲۰ واژه ی جدید را بیان کند. سطح درک کودک چنان ارتباطی با بلوغ جسمانی اندام‌های گویائی کودک ندارد. کودکی که کم حرف می‌زند، ممکن است به مراتب از کودکی که کلمه‌های زیادی را می‌گوید و جمله‌های پیچیده‌ای می‌سازد، بیشتر بفهمد. اگر از کودک در خواستی کنید، با انجام آن کار، نشان می‌دهد که منظور شما را درک کرده است. برای مثال، وقتی به کودک بگوئید: «موهایت را شانه بزن»، او با انجام این کار نشان می‌دهد که منظور شما را کاملاً فهمیده است.

▪ توجه: اگر کودکی تا یک‌سالگی نتواند با استفاده از زبان، به اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش هیچ اشاره‌ای بکند، نیاز به مشاوره ی پزشکی دارد.