مسئله اقتصاد، کسب و معاش از ابتدایی و ضروری‌ترین مـسائلی اسـت کـه همواره با زندگی نوع بشر همراه بوده و قسمت عمده‌ای از حیات انسانی را تشکیل می‌دهد. نظام اقـتصادی حاکم بر خانواده باید به گونه‌ای باشد، که بتواند با پیشرفت زندگی بـشر در هر عصری مشکلات و مـوانع مـوجود را برطرف نماید. در […]
مسئله اقتصاد، کسب و معاش از ابتدایی و ضروری‌ترین مـسائلی اسـت کـه همواره با زندگی نوع بشر همراه بوده و قسمت عمده‌ای از حیات انسانی را تشکیل می‌دهد. نظام اقـتصادی حاکم بر خانواده باید به گونه‌ای باشد، که بتواند با پیشرفت زندگی بـشر در هر عصری مشکلات و مـوانع مـوجود را برطرف نماید.
در این میان نقش زنان بـا تـوجه به جایگاه و مسئولیت آنان بیشتر است. شناسایی هزینه‌ها و مدیریت درآمد در فضای منزل، مصرف درست و استفاده بهینه از امکانات را به همراه دارد که نتیجه آن ایجاد تعادل، رفع مشکلات، کاهش اضطراب و نگرانی‌ها و حاکم شـدن آرامـش بر جوّ خانواده است. سادگی و پرهیز از تشریفات، ایجاد الفت و صمیمیت، کاهش اسراف، ایجاد روحیه صبر و استقامت و توجه به مستمندان از دیگر آثار اقتصاد صحیح در خانواده و جامعه اسلامی است. تدابیری را که زنان برای مدیریت اقتصادی خانواده می توانند بیاندیشند می توان به موارد ذیل دسته بندی کرد:
- شناسایی موارد هزینه‌ها در خانواده
اولین مـعیار در مدیریت اقتصاد خانواده جدا کردن و دسته‌بندی هزینه‌هاست. هزینه‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ کوتاه مدت و بلند مدت. هزینه‌های کوتاه‌مدت، هزینه‌هایی است که به طور روزمره یا در چند روز آتی باید صرف شود. مثل هـزینه‌های خـوراک، پوشاک و… . هزینه‌های بلندمدت، هزینه‌های مربوط به اقلام سرمایه ای است یا مربوط به اموری است که در چند ماه یا چند سال آینده و با برنامه قبلی و پس انداز باید به آن دست یافت مـثل خـرید خودرو، وسایل خانگی و… . در دسته‌بندی دیگری، هزینه ها به ضروری و فوق‌العاده تقسیم می شوند. هزینه‌های فوق‌العاده می‌تواند هزینه‌هایی کاملاً ضروری مثل درمان بیماری، هزینه‌های آموزشی در سال معین و یا هزینه‌هایی کاملاً تجملی بـاشد.
قـرآن کریم می فرماید: «بر توانگر است که از دارایی خود هزینه کند و هر که روزی اش بر او تنگ است از آنچه خدا به او داده است خرج کند». این سخن بدین معنا است کـه هـرکس بـاید به فراخور درآمد خود بـرای هـزینه های زنـدگی خویش برنامه ریزی کند. از این رو، هر کس برای رسیدن به توازون و تعادل میان دخل و خرج زندگی باید برنامه خاص خود را داشته بـاشد. رعـایت ایـن توازون حتی در شرایط مختلف اقتصادی زندگی نیز ضـروری اسـت.
«تقدیر» یکی از شاخصه‌های اصیل مدیریت در زندگی است. این اصل در کلمات پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) فراوان آمده است و به مـعنای انـدازه داشـتن در هزینه‌ها، حساب کردن امور زندگی، برقراری هماهنگی میان نیازها و چـگونگی برآوردن آنها و به عبارتی رعایت اصل حیاتی نظم و انضباط اقتصادی است. این اصل از برنامه‌های اساسی اقتصادی و تربیتی در اسـلام اسـت.
- الگـوی مصرف در خانواده
یکی از پایه‌های اصلی توسعه اقتصادی جامعه و خانواده «اصلاح الگـوی مـصرف» است که نقش مؤثری در توسعه پایدار ایفا می نماید؛ زیرا مصرف نامناسب سبب تباهی منابع قابل سـرمایه گذاری مـی شود و زمـینه رشد اقتصادی و رفاه جامعه و خانواده را در بلندمدت از بین خواهد برد، همچنین امکان مـشارکت در هـزینه های عـمومی و بهبود توزیع درآمد را تباه خواهد نمود. از این رو، موضوع «اصلاح الگوی مصرف» در نظام اسلامی اهـمیت ویـژه‌ای دارد.
اصـلاح الگوی مصرف فقط مسئله ای اقتصادی نیست بلکه ابعادی فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. اصلاح الگوی مـصرف مـی‌تواند به خودسازی انسان و مهار تمایلات غریزی او مانند: خودخواهی، حرص، طمع، تجمل‌گرایی کمک کـند و بـا ریـاضت اختیاری موجب شکوفایی معنوی انسان گردد. از این رو، همه پیروان قرآن و علاقمندان به پیشرفت و بـالندگی اقـتصادی سعی می‌کنند به این موضوع اهمیت ویژه‌ای دهند.
از نظر اسلام مال و ثروت نکوهیده نـیست، بـلکه برای کلیه فعالیت‌های اقتصادی و کارهایی که منجر به کسب درآمد می‌شود شرایط و موازین خاصی مـقرر نـموده است. در دین اسلام هیچگاه ثروت دورافکندنی نیست، بلکه دور افکندنش (اسراف، تبذیر و تـضیع مـال) حـرام است. دین اسلام با این رویه که ثروت و کسب مال هدف قرار داده شود و انسان تـمام زنـدگی خـود را فدای آن کند، مخالف است و سخت مبارزه می‌کند: «وَ الَّذِینَ یَکْنزُِونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لَا یـُنفِقُونهََا فـیِ سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ».
در دستورات دین اسلام اصول قناعت و قواعد صحیح اقتصادی مورد توجه فـراوان قـرار گرفته است و مؤمنین موظفند از اسراف و زیاده‌روی دوری گزینند. با این وجود از هـنگامی کـه زندگی غربی الگوی زندگی شرقی قرار گـرفت یـکی از سـجایای بسیار نیکو و زیبای اسلامی که روحیه قـناعت کـردن است به تدریج رو به کاهش نهاد. در نتیجه آرامش روانی خانواده رو به کاهش نـهاده و بـه جای آن تزلزل و درگیری میان زن و مـرد بـه وجود آمـده اسـت.
مـطالعه و بررسی وضعیت خانواده‌ها حکایت از آن دارد که بـیشتر خـانواده‌ها درگیر مشکلات اقتصادی، آموزشی، بهداشتی و… می‌باشند، برخلاف گذشته، زن و مرد هر دو بیشتر وقـت خـود را صرف کار در بیرون از منزل می‌کنند و آرامـش و آسایش خویش را قربانی ایـن تـلاش‌های بی‌حد و حصر نموده‌اند.
هر چـه خـانواده از اصول و آداب اسلامی بیشتر فاصله بگیرد و خود را غرق تجملات نماید، ارکان خانواده سست‌تر و مـتزلزل‌تر خـواهد شد. تا خانواده‌ها به اصـل اولیـه خـود که همان آداب و رسـوم و سنت‌های ارزنده اسلامی اسـت، بـازگشت ننمایند ارکان خانواده‌ها سست‌تر خواهد شد و پیامدهای ناهنجار آن مثل طلاق، بزهکاری، فرار از خانه و… بـیشتر خـواهد شد. برای از بین بردن این سـنت‌های نـادرست باید هـمگی دسـت بـه دست هم دهیم تـا اصول اصیل اسلامی را بر زندگی‌مان حاکم نماییم. مصرف از نظر اقتصادی اهمیت بسزایی دارد؛ زیرا مصرف در حـالی کـه هدف نهایی از تولید و توزیع است از عـوامل مـؤثر در آن نـیز مـی‌باشد. بـر همین اساس، اقـتصاددانان از اصـلی به نام «حاکمیت مصرف‌کننده» سخن گفته‌اند؛ یعنی مصرف‌کننده تولیدات و چگونگی تشخیص منابع تولید و توزیع را شکل مـی‌دهد.
اهـمیت فـراوان این امر سبب شده است پیشوایان بـزرگ دیـنی بـا سـخنان و سـیره خـود بر تدبیر در مصرف و تقدیر معیشت تأکید ورزند. از امام باقر(ع) نقل شده است: «همه کمال انسانی در سه چیز است: خوب فهمیدن دین، صبر نمودن بر مصیبت و تقدیر مـعیشت».
«استاندارد مصرف» از دیگر گزینه‌های موثر در الگوگیری مصرف است. استاندارد مصرف معیاری است که بر نحوه مصرف خانوار اثر می‌گذارد، هر چه استاندارد میزان درآمد بیشتر باشد، سطح مصرف نیز بـیشتر خـواهد شد. گرچه شکل مصرف در خانواده‌ها متفاوت است، ولی نکته قابل توجه این است که مصرف باید درست و پسندیده بوده و از هرگونه اسراف و تبذیری به دور باشد؛ زیرا در شریعت مقدس اسلام سـخت مـورد نکوهش قرار گرفته است.
نویسنده این مطلب :
