همۀ کودکان مـشغله‌ها، نـگرانی‌ها و تردیدی‌های گوناگون در دل دارند که عاملی برای فعالیت‌های روزانۀ آنان محسوب می‌شوند. تا زمانی که این افکار و اندیشه‌ها مانع از زندگی طبیعی آنان نشود، مشکلی برایشان پیش نمی‌آورد، اما هنگامی‌اختلال وسواس فـکری – عملی در کودکان جزء اختلالات اضطرابی به شمار می‌رود که به موجب آن مغز کودک […]
همۀ کودکان مـشغله‌ها، نـگرانی‌ها و تردیدی‌های گوناگون در دل دارند که عاملی برای فعالیت‌های روزانۀ آنان محسوب می‌شوند. تا زمانی که این افکار و اندیشه‌ها مانع از زندگی طبیعی آنان نشود، مشکلی برایشان پیش نمی‌آورد، اما هنگامی‌اختلال وسواس فـکری – عملی در کودکان جزء اختلالات اضطرابی به شمار می‌رود که به موجب آن مغز کودک برای اندیشیدن و انجام کارهای به خصوصی شدیدا تحت فشار قرار می‌گیرد. به عبارتی، اعتقادات و افکار سخت‌گیرانه مدام بـه کـودک می‌گوید: «اگر تو این کار را این گونه انجام ندهی،احساس آرامش نخواهی کرد و خطری تو را تهدید خواهد کرد»
که کودک یا نوجوان نتواند جلوی این گونه افکار آزاردهندۀ خود را بـگیرد و آنها را کنترل کند،به تدریج بر برنامه‌های روزانۀ او تأثیر می‌گذارند و او را از روند زندگی سالم باز می‌دارند.
مهم نیست که نگرانی‌ها و تشویش‌های این کودکان تا چه حد تنش آفرین‌اند، مهم نیست کـه کـارهایشان تا چه حد بی‌اهمیت به نظر می‌رسد و مهم نیست که تا چه موقع قصد دارند به انجام آن کارها ادامه دهند؛ مهم این است که آنها نمی‌توانند جلوی ایـن گـونه افـکار و رفتارهای وسواسی را که معمولا بـا اضـطراب و پریـشانی نیز همراه‌اند، بگیرند.
کودک شما ممکن است برای انجام دادن کارها و فعالیت‌های مورد علاقه‌اش در صدد انجام آیین و تشریفات خاصی باشد. چـنانچه انـجام ایـن گونه رفتارها در او پایدار شوند،ممکن است رفته رفـته در او تـثبیت و ماندگار گردند او را دچار وسواس‌های فکری و عملی کنند.
برای مثال، اغلب کودکان 9-8 ساله عادت دارند که بر روی درز سنگفرش‌های پایده‌روها راه بـروند، اسـباب بازی‌هایشان را مدام چک کنند، یا مراسم خوابشان را همیشه طبق آیـینی خاص انجام دهند و… چنین رفتارهایی که معمولا در این گروه سنی کودکان رایج است، احتمالا در بهترین شکل خود، نـوعی بـازی بـه حساب می‌آیند. اما زمانی که همین کارها بر زندگی کودک تـسلط یـابد و در عملکرد بهنجار او اختلال ایجاد کند، جای نگرانی دارد.
- شناخت ویژگی‌های اختلال وسواس فکری – عملی در کودکان
اختلال وسـواس فـکری – عـملی( OCD )در کودکان به صورت تصورات ذهنی و افکار مزاحم و تکاری و رعایت کلیشه‌وار رفتارهای وسـواسی و تـشریفاتی خـاص بروز می‌کند که موجب برانگیختگی و نگرانی آنان می‌شود.کودک وسواسی خود را از درون تحت فشار مـی‌بیند: فـشار بـرای انجام دادن کارها،فشار برای رسیدن به هدف،فشار برای پیشرفت و موفقیت. او تصور مـی‌کند کـه استرس‌ها و تنش‌های فکری او از خارج بر وی تحمیل می‌شوند،در حالی که نوع تفکر او عامل اصـلی ایـن فـشارهاست.او همواره به خود می‌گوید: «من باید…»،.
تقریبا از هـر 200 کـودک یا نوجوان، یک نفر دچار اختلال وسواس فکری-عملی می‌شود. این اختلال بـه دلیـل آنـکه توأم با درد،ناراحتی یا بیماری جسمی خاصی نیست، معمولا تا سنین نوجوانی و جوانی نـاشناخته مـی‌ماند.از زمانی که کودک به دوران نوجوانی پا می‌گذارد و روابط دوستی و اجتماعی او گسترده‌تر مـی‌شود،بـه دلیـل داشتن چنین افکار و رفتارهایی،از بودن در جمع دوستان و همسالانش احساس ناراحتی، فشار و استرس می‌کند؛ زیرا نـگران اسـت کـه افکار و رفتارهای وسواسی او از حد خارج شوند و نتواند خود را کنترل کند و همین امـر مـوجب طرد شدگی، انزوا و تنهایی او شود.
اختلال وسواس فکری – عملی در کودکان جزء اختلالات اضطرابی به شمار مـی‌رود کـه به موجب آن مغز کودک برای اندیشیدن و انجام کارهای به خصوصی شدیدا تـحت فـشار قرار می‌گیرد. به عبارتی، اعتقادات و افکار سـخت‌گیرانه مـدام بـه کودک می‌گوید:«اگر تو این کار را ایـن گـونه انجام ندهی، احساس آرامش نخواهی کرد و خطری تو را تهدید خواهد کرد».
در کودکان خـردسال، رفـتارهای وسواسی بدون داشتن چنین افـکاری، «اگـر…پس…»،رخ مـی‌دهند. اضـطراب و تشویش کودکان به حدی می‌رسد کـه آنـان را شدیدا وادار به انجام کارها و آیین‌های خاص و معینی می‌کند و چنان فکرشان را تحت تـأثیر قـرار می‌دهد که آنها را ناتوان از درست انـدیشیدن و صحیح فکر کردن مـی‌کند. مـتأسفانه هر چه کودک بیشتر تـحت تـأثیر این افکار و رفتارها قرار می‌گیرد، به تدریج در او قوی‌تر و پایدارتر می‌شود تا حدی کـه مـوجب شرمسازی و درماندگی او و خانواده‌اش می‌شود.
- سـبب‌شناسی وسـواس در کـودکان
روان‌شناسان و متخصصان عـلوم رفـتاری تا کنون نتوانسته‌اند عـلت و زمـان دقیق شروع این اختلال را شناسایی کنند. اما نکته‌ای که اغلب آنـان بـه آن اذعان دارند،این است کـه عـوامل چندی اعـم از وراثـت، روشهای تربیتی والدین،ویژگی‌های خـانوادگی،نابهنجاری کارکرد سیستم عصبی و آشفتگی‌های خلقی در بروز این‌اختلال در کودکان دخالت دارند.
اختلال وسواس فـکری و عـملی اختلالی است همچون سایر بیماری‌های عـادی، تـغذیه‌ای،خـواب و جـسمی،کـه کودک هیچ کـنترلی بـر آن ندارد و والدین و اعضای خانواده او باید به این نکته توجه کنند که بروز این گونه افـکار و اعـمال بـه هیچ عنوان تقصیر کودک نیست و کاملا بـا افـکار عـادی کـودک تـفاوت دارد.
بـرای مثال، کودکی که فکر باز بودن شیر گاز او را به ستوه آورده است، سعی می‌کند با امتحان کردن مکرر شیر گاز اضطراب و تشویش خد را کاهش دهد،یا کـودکی که نگران کثیف بودن دست‌هایش است،ممکن است چندین بار دست‌های خود را بشوید تا حدی که پوست دست‌هایش حساس و قرمز شوند،و کودکی که از درست بودن مشق‌ها و پاسخ سؤالات امتحانی‌اش شـدیدا مـضطرب است،ممکن است بارها و بارها آنها را پاک کند و دوباره بنویسد.
- رفتارهای وسواسی رایج در بین کودکان
اغلب کودکان وسواسی انرژی و زمان زیادی را صرف کاستن از شدت رفتارهای بیمارگونه خود می‌نند، تا حـدی کـه گاهی برای نوشتن تکالیف مدرسه، انجام کارهای روزانه و حتی بازی کردن با بچه‌های دیگر دچار احساس ناکامی شدید می‌شوند و به سختی مشکل خـود را حـل می‌کنند. این کودکان اغلب از ایـن کـه نمی‌توانند با این احساس و ناراحتی خود مقابله کنند،شدیدا دچار احساس گناه، اضطراب و درماندگی می‌شوند که به تدریج منجر به ضعف عزت نفس، شـرمساری، خـجالت و سر افکندگی آنها مـی‌گردد.عـلاوه بر آن،اغلب کودکان وسواسی،والدین و دیگر اعضای خانواده‌شان را نیز درگیر مشکل خود می‌کنند.
برای مثال: مدام دربارهء اشتغال‌های ذهنی خود از مادر و پدر خود پرس و جو می‌کنند و از این طریق اضطراب کل خانواده را افـزایش مـی‌دهند.
- کودکان وسواسی ممکن است:
– از این که زمان کافی برای انجام کارهایشان ندارند،ابراز نگرانی و فشار کنند.
– از این که دیر از خواب بیدار شوند و از یک سری کارها و فعالیت‌های روزانه‌شان که به صـورت آیـینی و مراسمی خـاص انجام دهند،شدیدا کج خلق،عصبانی و زود رنج شوند.
– به دلیل افکار آزاردهنده و ناخودآگاهی که دارند،دچار مـشکلاتی در زمینهء توجه و تمرکز کافی بر کارهایشان شوند.
– این گونه رفتارها سـبب بـروز اخـتلالاتی در زمینهء خواب (بی‌خوابی‌های روزانه،خوابیدن در جای مخصوص،رعایت مراسمی خاص برای خوابیدن و…) و خوراک آنها شود و پس از مـدتی دچـار عادات بد تغذیه‌ای (مثل خوردن فقط یک نوع غذا،سوء تغذیه و بی‌اشتهایی) گـردند.
مـطالعات اخـیر نشان می‌دهند که رایج‌ترین نوع افکار و رفتار وسواسی که در بین کودکان و نوجوان مشاهده شده اسـت،عبارت‌اند از:
– ترس از کثیفی.
– ترس از ویروس‌ها و میکروب‌ها.
– نیاز به همدردی،دلسوزی و رسیدگی.
– تـوجه بیش از اندازه به سـر و وضـع خود.
– داشتن افکار پرخاشجویانه و تمایلات جنسی نامتعارف.
– ترس شدید و مرضی از داشتن بیماری‌ها یا صدمه دیدن یکی از اعضای خانواده.
– اشتغال شدید فکری دربارهء کارهای خانگی.
– داشتن ایده‌ها و افکار مزاحم و ناخودآگاه.
کودکی که فکر باز بودن شیر گاز او را به ستوه آورده است، سعی می‌کند با امتحان کردن مکرر شیر گاز که نگران کثیف بودن دست‌هایش اسـت،ممکن است چندین بار دست‌های خود را بشوید تا حدی که پوست دست‌هایش حساس و قرمز شوند،و کودکی که از درست بودن مشق‌ها و پاسخ سؤالات امتحانی‌اش شدیدا مضطرب است، ممکن است بارها و بارها آنـها را پاک کـند و دوباره بنویسد.
نویسنده این مطلب :
