خلق فضای ویژه یادگیری و آموزش محیطی، می تواند فرآیند یادگیری را تسریع نموده و مـحیطی کـودکانه تر ایجاد نماید. ریشه های ادراک محیطی در کودکی انسان نهفته است. کودک ابتدا پدیده ها و اشیا را به صورتی کلی می بیند و آنگاه با تمایز قائل شدن، آن ها را تعریف می کند. امـا رابـطه […]
خلق فضای ویژه یادگیری و آموزش محیطی، می تواند فرآیند یادگیری را تسریع نموده و مـحیطی کـودکانه تر ایجاد نماید. ریشه های ادراک محیطی در کودکی انسان نهفته است. کودک ابتدا پدیده ها و اشیا را به صورتی کلی می بیند و آنگاه با تمایز قائل شدن، آن ها را تعریف می کند. امـا رابـطه کودک بـا محیط رابطه ای موضعی است. در شناخت موضعی به جای فواصل و ابعاد و زوایا و مساحات، روابطی چون نزدیکی، دوری، تـقارن، پیوستگی و درون هم بودن مورد توجه کودک قرار می گیرد. بنابراین کـودک ابـتدا مـتوجه نظم های بسیار ابتدایی بر اساس تقارن است که با تداوم و نزدیکی تعریف می شوند .
الف. نظریات روانـشناسی رشـد و یادگیری
کودکان جهان هستی را متفاوت از بزرگسالان می بینند و آن ها از راه تجربه مستقیم با محیط پیرامون به درک و فهم امور می پردازند. همچنین وی بر این اعتقاد اسـت کـه انسان ها دو میل اصلی را به ارث می برند که یکی سازگاری (جذب و انطباق) و دیگری سازمان (طرحواره های ذهنی) است. این فرایند به شکل گیری رشد شناختی نیز موسوم است. منظور از سـازگاری جـنبه برخورد و سـازش با محیط است و سازمان به نظام مندی شناخت و ایجاد طرحواره های ذهنی گفته می شود.
به چهار دسـتۀ اصـلی مراحل رشد یـعنی حسی – حرکتی، پیش عملیاتی، عملیات محسوس، و عملیات صوری یا انتزاعی می باشد. در مرحله حسی حـرکتی (از بدو تولد تا دو سالگی) کودک جهان را از راه حواس و فعالیت های حرکتی کشف می کند، و در مـرحله پیـش عـملیاتی (از دو تا هفت سالگی) به تدریج تفکر نمادین ظاهر می شود، در دوره عملیات محسوس (از هفت تا یـازده سالگی) نیز کودکان به طور کامل منطقی می اندیشند. اما برحسب امور عینی و محسوس نه انتزاعی و مـجرد. آن ها در این مرحله همچنین اصول بقا یا نگهداری، بازگشت پذیری، طبقه بندی و ردیف کردن را درک می کنند و در آخرین مرحله رشد شناختی پیاژه یعنی عملیات صوری (یازده تا پانزده سالگی) نوجوان می تواند اسـتدلال فرضیه ای قیاسی داشته باشد و به آنچه موجود نیست بیاندیشد. (نظریه رشد پیاژه)
دیدگاهی دیگر تأکید اساسی بر فرآیند تفکر است. یعنی چگونه کودکان اطلاعات مربوط به جهان هستی را به رمز درمی آورند و آن را سازمان می دهند و در ذهن خود ذخیره می کنند! مراحل رشد ذهنی در این نظریه شامل مرحله حـرکتی، مـرحله تصویری و مرحله نمادی است. در مرحله حرکتی کودکان رویدادهایی را که تجربه می نمایند به صورت پاسخ های حرکتی یا عملی بازنمایی می کنند، در مرحله بعد یعنی بـازنمایی تـصویری کودکان رویدادهای زندگی خود را به صورت تصاویر ذهنی حفظ می نمایند و در مرحله نمادی کودک به کسب یک نظام نمادی که عمده ترین آنها زبان است نائل می شود. مراحل سه گانه رشـد بـه طـور متوالی رخ می دهد اما این بدان معنی نیست که در هر مرحله از رشد تنها یکی از سبک های فکری استفاده شود. (نظریه جروم اس برونر)
ب. ضرورت هـای رشـد
رشـد در حالت کلی شامل تغییرات کمی و کیفی است کـه بـا پیشرفت زمان در طبیعت و ساخت و رفتار موجود زنده حادث می شود. این تغییرات در هر دوره از زندگی انسان توانایی ها، نیازها، دشـواری هـا و نـاسازگاری هایی را به وجود می آورد. رشد کودکان، مانند هر رشد طـبیعی دیگر، دارای مراتب و مراحل و جهت است. به نظر می رسد که تقسیم رشد در سه بعد رشد جسمی و رشد ذهـنی و روانـی، یـک طبقه بندی فراگیر برای تشریح این پدیده و مراتب آن باشد. رشد کـودک؛ تـنها حاصل میراث ژنتیکی او نیست، بلکه تحت تأثیر رژیم غذایی، مراقبت های بهداشتی و انواع تمرینات جسمی نـیز قـرار مـی گیرد که کودک علاقه مند به آنهاست. این تأثیرات از راه پیشرفت رشد و فـیزیک جـسم، بـر شخصیت کودک اثر می گذارد. پژوهشگران بدون نادیده گرفتن اهمیت عوامل فرهنگی و اجتماعی، تـأکید کـرده انـد که رشد جسمی کودک اثر نیرومندی بر شخصیت او دارد.
- ضرورت های اساسی رشد کودک در سـه مـورد خلاصه شده است.
1- ضرورت درک محیط و گسترش شناخت.
2- ضرورت سلامت، امنیت جسمی و گـسترش مـهارت هـای بدنی.
3- ضرورت ارضای عواطف، پیوند با محیط و گسترش انگیزه ها.
این ضرورت هـا، تـأکیدی بر نقش محیط زندگی کودک و امکانات در دسترس در این محیط جهت تحرک آزاد و مستقل، گـسترش مـهارت هـای بدنی و ایجاد پیوند های عاطفی و روحی با آن است. به این ترتیب فضاهای باز به عـنوان بـخشی از بستر ثانویه رشد پس از خانه بوده و لازم است محیط کودک در هر دایره ای متناسب با ویـژگی هـای رشـد در آن دوره سنی باشد. در واقع از آغاز تولد و با رشد کودک، محدوده حرکت، شناخت و انگیزه های او نیز رشـد مـی کـنند. این تحول در شناخت کودک، با تصور وی از خود به عنوان مرکز عالم آغـاز شـده و بر مفهوم خانه متمرکز می شود.
ج. تقلید، بـازی و مقررات
بدون تردید اهمیت غیر قابل انکار بـازی بـه عنوان یکی از بسترهای رشد کودکان که موجب بالندگی جسم و روان و حتی ذهن آنـان گـردد آشکار است. فـضاهای بـازی می تواند نیازهای رشد کودکان را در تمامی زمـینه هـا فراهم می سازد. رشد جسمی، رشد ادراکی، رشد اجتماعی، و رشد احساسی. البـته بـدیهی است که منظور از این گـونه فـضاها، زمین هـای بـازی اسـت که با توجه به واقعیات و ویـژگی هـای روانشناختی کودک شکل گرفته باشد و بتواند نیازهای او را در زمینه های یاد شده پاسـخ دهـد. چه بسا زمین هایی که بـا صرف هزینه های زیـاد بـا انواع وسایل بازی تجهیز گـردیده لکـن مورد اقبال کودکان قرار نمی گیرند. مـمکن اسـت گـوشه خیابانی که در آن سـاختمانی سـاخته می شود، از نظر اهـداف بـازی کردن پاسخگوتر از یک زمین بازی نوساز مجهز به انواع وسایل پیش ساخته مانند تـاب و سـرسره و غیره باشد.
نویسنده این مطلب :
