چنان‌که‌ گفته‌ شد، حماسه بر فطرت الهی‌ انسان‌ و بر‌ فضایل فطری استوار است که بـه نـحو تـام و تمام در دین الهی تبیین شده است. برای مثال، در نهج‌البلاغه آمده است‌ کـه‌ گـروهی‌ از امـیرالمؤمنین (ع) خواستند دربارۀ ایمان برای آن‌ها صحبت‌ کند‌. ایشان در پاسخ فرمود: «الْإِیمَانُ عَلَی أَرْبَعِ دَعـَائِمَ: عـَلَی الصـَّبْرِ وَ الْیَقِینِ وَ الْعَدْلِ وَ الْجِهَادِ» (شریف رضی، 1387‌: حکمت‌ 31‌) ایمان روی چهار پایه استوار است: صبر، یقین، عـدالت و جـهاد‌.

این چهار پایۀ ایمان، به طور کامل در حماسه نهفته است، به‌ویژه عنصر چـهارم کـه قـرابت بسیار زیادی‌ با‌ تربیت‌ حماسی دارد. «جهاد» از جمله کلید واژه‌هایی است که در قرآن کریم‌ و سیرۀ‌ اسـلامی و روایـات اهل‌بیت (ع) بسیار استفاده شده است. اساساً از نظر قرآن کریم مؤمن، تنها زمانی کـه‌ بـه‌ وصـف‌ جهاد موصوف گردد پسندیدۀ پروردگار می‌شود. قرآن کریم مؤمنان را به مؤمن‌ قائد‌ و مؤمن‌ مجاهد تـقسیم مـی‌کند و از بین این دو، خدای متعال مؤمن مجاهد را می‌پسندد (نساء‌: 95‌).

از‌ این‌رو هرچه ایمان ریـشۀ قـوی‌تری پیـدا می‌کند، به همان نسبت عنصر جهاد و روحیۀ جهادی‌ در‌ مؤمن شکل می‌گیرد. مؤمن مجاهد به طـور عـام کـسی است که با انتخاب‌ آرمان‌ و مقصد‌ بلند و به برکت آن تعلق و عِرق قـلبی کـه برای او فراهم شده، برای دینش‌ و آرمانش‌ سرمایه‌گذاری می‌کند. به هر حال، آن‌چه از قرآن کریم استفاده مـی‌شود ایـن است‌ که‌ جهاد‌ معنایی وسیع و فراگیر دارد که عمدۀ آن هم تلاش مؤمنانه در مـسیر تـحقق آرمان‌های انقلابی‌ و توحیدی‌ است. باید گفت الگـوی تـربیت حـماسی هم یک الگوی مجاهد‌پرور به همین‌ مـعنای‌ دیـنی‌ است. بنابراین تربیت حماسی یعنی همان تربیت دینی ناب و معتدل، با برجسته‌سازی عـنصر حـماسه و فتوت‌، متناسب‌ با‌ نیازهای زمـان.

امام صـادق (ع) دربـارۀ روحـیۀ حماسی مؤمن می‌فرماید‌: «إِنَّ‌ الْمُؤْمِنَ أَشـَدُّ مـِنْ زُبَرِ الْحَدِیدِ إِنَّ زُبَرَ الْحَدِیدِ إِذَا دَخَلَ النَّارَ تَغَیَّرَ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْ‌ قُتِلَ‌ ثـُمَّ نـُشِرَ ثُمَّ قُتِلَ لَمْ یَتَغَیَّرْ قَلْبُهُ؛»(قـمی، 1428: ج1، 147) «همانا مؤمن‌ سخت‌تر‌ از پاره های آهـن است؛ چرا که پارۀ آهن‌ آن‌گاه‌ کـه‌ داخـل آتش شود، تغییر می‌کند؛ ولی مؤمن‌ اگر‌ کشته شود، آن‌گاه زنده شود و دوباره کـشته شـود، قلبش تغییری نمی‌کند.»