کودکان به واسطه محدودیت‌های طبیعی و اجتماعی خود نیاز به‌ حمایت قانون‌گذار، والدیـن و جامعه دارند. ازاین‌رو باید سعی شود تا به بهترین نحو‌ حقوق آنان را اسـتیفا نمود‌. در‌ عرصه بین المـلل، کـنوانسیون جهانی حقوق کودک مصوب 1989 میلادی وجود دارد که ایران نیز آن را مورد تایید قرار داد.

حقوق کودکان در دوران قبل از تولد مورد بی‌مهری قانون‌گذار واقع گردیده و والدین هـیچ تـکلیف و الزامی ندارند که همین یکی از نواقص مهم قانون مدنی در باب حقوق کودکان می‌باشد. البته حقوق‌ کودکان‌ پس از دوران تولد مورد توجه قانون‌گذار بوده ولی در برخی موارد دارای ابهام، کلی گویی و حتی نقص می‌باشد.

حـقوق‌ انسانها در تمام دوران زندگی بشر همیشه مورد توجه بوده است، افراد سعی دارند تا به بهترین‌ نحوبه‌ این‌ حقوق دسـت پیـدا کـنند و از آن استفاده ببرند. دراین بین افرادی به‌ نام‌ کودکان‌ وجود دارند کـه بـه تنهایی نمی‌توانند از حقوق خود دفاع و از آن استیفا نمایند. آنان به‌ واسطه‌ محدودیت‌های‌ طبیعی و اجتماعی بیش از سایر اقشار جامعه آسیب‌پذیر بـوده و خـطرهای جـسمی، روحی و تربیتی آن ها را‌ تهدید‌ می‌نماید. این قانون‌گذار، والدین و سازمان‌های بین المللی هـستند کـه بـاید از حقوق کودک‌ دفاع و‌ امکان‌ اجرای مطلوب و همچنین ضمانت اجرای آن رافراهم آورند.

با‌ توجه‌ به موضوع حقوق کودک و وظایف والدی نمی‌توان‌ آن‌ را در دو بـخش کـلی دوران قبل از تولد (بارداری) و دوران بعد‌ از‌ تولد مورد کنکاش قرار داد البته‌ در خلال بحث و بررسی بـا‌ تـوجه‌ به تقسیم‌بندی فوق حقوق کودکان را‌ از‌ جهت حـقوق مـادی و حـقوق معنوی نیز می‌توان مورد بررسی قرار داد زیرا بـرخی حـقوق‌ مثل‌ نفقه، مادی و برخی حقوق مثل نگهداری‌، تربیت‌، حق‌ ملاقات معنوی محسوب می‌شود‌. در‌ آغاز سـخن ابـتدا به‌ تبیین‌ و بررسی عناوینی همچون کـودک و والدیـن خواهیم پرداخـت تـا بـدانیم دایره شمول تحقیق مربوطه شامل چه اشـخاصی‌ مـی‌شود‌.

• کودک:

کودک یعنی کوچک، صغیر، فرزندی‌ که‌ به حد بلوغ‌ نرسیده‌ (پسر‌ یـا دخـتر) ولی در‌ اصطلاح حقوقی کنوانسیون 1989 هـر انسان زیرهجده سال را کـودک تـلقی می‌نماید، مگر‌ اینکه‌ برطبق قانون مـربوط بـه سن بلوغ کمتر‌ باشد‌. قانون‌ مدنی‌ ایران‌ باتوجه به شرع‌ مقدس‌ در تبصره اول مـاده 1210 قـانون مدنی سن بلوغ دختران را 9 سال تـمام قـمری و سـن بلوغ پسران را‌ 15‌ سـال‌ تـمام قمری تعیین نموده اسـت و بـنا به‌ تعریف دیگر‌،کودکان‌ زیر‌ 7 سال‌ صغیر‌ غیر ممیز و بالای 7 سال را صغیر ممیز می‌نامند. هـمانطور کـه مشخص گردید معیارکنوانسیون سن و معیار قـانون مـدنی شرع و بـلوغ اسـت. نـکته جالب توجه در تبصره 2 ماده 1210 قـانون مدنی [است که] اطفال [را] هنگامی‌ مجاز به تصرف در اموال [می‌داند] که رشید گردیده باشند و قانون ماده واحده رشد متعاملی نمصوب 1313 [نیز] افراد زیـر 18 سـال را از انجام معامله ممنوع کرده است. با تـوجه بـه مـوارد فـوق مـی‌توان‌ با‌ وحدت ملاک، امـاره‌ها و نـشانه‌ها سن 18 سال را برای تمیز کودک در نظر گرفت.

• والدین:

والدین به مرد و زنی اطلاق می‌گردد که بـه نـکاح یکدیگر درآمـده‌اند و سپس پس از ارتباط مشروع زناشویی و‌ لقاح‌ و طی دوران بـارداری بـاعث بـه وجـود آمـدن و دنـیا آوردن طفل می‌گردند، این افراد والدین اصلی و ژنتیک یطفل محسوب و به جهت همین نسب مشروع آثار متعددی نیز‌ بوجود‌ می‌آید از جمله ارث، نفقه‌، حضانت‌، ولایت قهری، محرمیت و غیره. البته در موارد خاص والدیـن حکمی وجود دارند که به طرق مختلف حق نگهداری طفل را دارند ولی قانونگذار درباره آنان سخنی به‌ میان‌ نیاورده و وظایف آنها مبهم می‌باشد‌.

• وظایف والدین قبل از دوران تولد

حقوق کودکان در دوران قبل از تولد مورد تـوجه کـمتری قرار گرفته ولی در واقع دوران حساس و سرنوشت‌سازی است که باید بیشترین توجه را به‌ آن‌ مبذول داشت، زیرا اگر والدین در این دوران به وظایف خود درست عمل نمایند می‌توانند اثر مثبتی در جنین و زندگی آینده کودک داشته باشند، تـنها در اصـل 21 قانون اساسی و برخی از مواد‌ قانون مجازات‌ اسلامی درباره‌ سقط جنین دوران بارداری بحث گردیده است، درحالی‌که در قانون مدنی می‌بایست برای این دوران و حتی دوران قبل از‌ انعقاد نطفه وظایفی را درنـظر بـگیرد به‌طور مثال مرد و زن پس‌ از‌ طـی‌ دوره آمـوزش و داشتن صلاحیت لازم حق بچه‌دار شدن را دارا و توانایی تربیت کودک را داشته باشند.

نکته مهم ‌‌اینکه‌ پدر و مادرطفل قبل از بچه‌دار شدن مطمئن باشند که به هیچگونه بیماری واگیردار و مسری‌ مـبتلا‌ نـیستند‌ چه بسا ممکن اسـت با وجـود بیماری، عدم آگاهی و سهل‌انگاری آنان کودک معلول و ناتوان متولد شود؛ به‌ همین علت پیشگیری وآموزش می‌تواند تا حدود زیادی حقوق کودکان را تضمین نماید.

مهم‌ترین‌ زمان در دوران قبل‌ از‌ تولد دوران بارداری است. ما باید برای ایـن دوران اهـمیت خاصی قائل شویم زیرا جنین کودک در حال شکل‌گیری و بسیاری از صفات ژنتیکی پدر و مادر از قبیل ظاهر، اخلاق و موارد دیگر به فرزند منتقل می‌شود‌. اگر پدر و مادر این جنین در دوران بارداری به وظایف خود به نحو صحیح عـمل نـنمایند با خسارات جـبران‌ ناپذیری بعد از تولد فرزند مواجه خواهیم شد.

به‌طور مثال استعمال مواد مخدر، مشروبات الکلی، حضور‌ در‌ اماکن ممنوعه و عدم رعـایت بهداشت می‌تواند برای جنین و کودک مضر باشد. قوانین کشور باید طوری تدوین گـردد کـه ایـن مرحله مهم زندگی را در نظر گرفته و به کمک کودک بیاید و او را‌ مورد‌ حمایت جدی قرار دهد. راه دیگری که بـاز ‌ ‌هـم مورد تاکید است آموزش والدین قبلاز بچه‌دار شدن است که حضور آنان در کـلاس مـشاوره می‌تواند کـمک شایانی به حقوق کودکان‌ نماید‌. حقوق کودک در زمان قبل از تولد را می‌توان از منظرحقوق مادی و معنوی نـیز تقسیم و تحلیل نمود.حقوق مادی کودک قبل از دوران تولد، نفقه و مخارج مربوط به نگهداری از جنین‌ اسـت‌.

قانون‌ مدنی در ماده 1199 قـانونمدنی‌ نـفقه‌ اولاد‌ را برای پس از دوران تولد در نظر گرفته است که نیاز به اصلاح دارد، زیرا برای جنین باید اهمیت خاصی قائل گردید‌ و هزینه‌های‌ مربوط‌ به نگهداری، تغذیه، مراجعه به مراکز مشاوره و درمانی‌ را‌ تضمین نمود تا قابل مطالبه باشد.

حـقوق معنوی کودک در این دوران عبارت است از نگهداری از جنین به نحو مطلوب‌، عدم‌ استفاده از‌ مواد مخدر، مشروبات الکلی و عدم سوء رفتار نامطلوب که رعایت موارد فوق‌ می‌تواند اثر مستقیم در جنین داشته باشد. حتی بسیاری از کارشناسان مربوط تـربیت طـفل را از زمان قبل از انعقاد‌ نطفه‌ می‌دانند‌ و معتقدند که والدین باید آمادگی کامل برای حضور طفل را داشته باشند‌ و تمام مواردی‌ را که پزشک مشاور برای نگهداری جنین تجویزنموده، رعایت نمایند.

متاسفانه برای این دوران وظایف و تـکالیفی‌ مـشخص نشده‌ است‌ و اگر والدین برخلاف مصلحت جنین عمل نمایند هیچگونه ضمانت اجرایی وجود ندارد. جا‌ داردکه‌ قانون‌گذار‌ محترم در جهت حفظ حقوق کودکان به تدوین قانون مناسب در این زمینه مبادرت ورزد‌، همین‌طورخانواده‌هایی‌ که‌ بـه سـعادت فرزندان خود می‌اندیشند و نسبت به آینده آنان احساس مسئولیت می‌کنند باید برای طفل‌ قبل‌ از انعقاد نطفه و تولد برنامه‌ریزی نمایند. آن ها می‌دانند که مشکلات کودکان به خوراک، پوشاک‌ و امور مادی‌ محدود‌ نمی‌شود بـلکه مـسائل دیـگری همچون تربیت و اخلاق به مـراتب مـهم‌تر مـی‌باشد.

• وظایف‌ والدین‌ بعد از دوران تولد

کودک به اراده خود به دنیا نمی‌آید. زن و مردی‌ که بوجود‌ آورنده‌ وی هستند پس از تولد طفل دارای سمت پدر و مادر مـی‌شوند و قـانون‌گذار بـرای آنان یک‌ سری حقوق و تکالیفی‌ را‌ مقرر کرده است که مـهم‌ترین آن تکالیف قانونی عبارتند از: حضانت، سرپرستی اموال‌، تربیت‌، حق‌ نفقه، همانگونه که ملاحظه می‌گردد و همچنین با مطالعه قوانین مربوط به وظایف والدیـن کـه قـسمت اعظم آن‌ در‌ مواد‌ 1168 تا 1179 قانون مدنی آورده شده است به عناوین و وظایف کـلی بسنده‌ کرده‌ است و برخی از آن ها مبهم و غیرشفاف است.