افسردگی یک بیماری روانی است که باعث احساس غمگین بودن، عصبانیت، ناامیدی یا ناکامی در افراد برای مدتی طولانی می‌شود و کارکرد روانی- اجتماعی را مختل می‌کند. افسردگی عمده (حاد) در 2 درصد کودکان 6 تا 12 ساله و 4 درصد نوجوانان دیده شده است.

همه ما در لحظاتی از زندگی خود احساس ناراحتی و غم می‌کنیم. کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امّا افسردگی چیز دیگری است. افسردگی یک احساس شدید غمگینی و از دست دادن علاقه به فعالیت‌های مختلف است که در لذت بردن از زندگی تداخل ایجاد می‌کند. در گذشته، متخصصان بر این باور بودند که کودکان دچار افسردگی نمی‌شوند. امّا اکنون دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که افسردگی در واقع بسیار هم در بین کودکان شایع است. همچنین اختلالات روانی در جوانان در مقایسه با بالغین، نسبت به دارو درمانی مقاوم‌تر است و احتمال بیشتری برای مزمن شدن دارد.

برخی حملات افسردگی، شدید ولی نسبتاً کوتاه هستند. برخی دیگر خفیف‌ترند امّا ممکن است سال‌ها ادامه داشته باشند. کودکان معمولاً پس از آسیب‌هایی نظیر از دست دادن یکی از والدین، جدایی پدر و مادر یا بیماری شدید آنان (سرطان، دیابت و غیره) دچار افسردگی می‌شوند. کودکانی که مورد آزار جنسی یا بی‌توجهی قرار گرفته باشند نیز در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به افسردگی قرار دارند. در بعضی موارد، کودکان ممکن است علیرغم وجود هیچ رویداد یا دلیل روشنی نیز دچار افسردگی گردند.

یک کودک ممکن است تنها یک دوره افسردگی را تجربه کند و یا چند دوره که در فواصل آن حال عادی داشته باشد. یک دوره افسردگی نوعاً بین 6 تا 9 ماه به طول می‌انجامد. کودکانی که یکبار دچار حمله افسردگی شده باشند در خطر ابتلاء به حمله‌ای دیگر ظرف مدّت 5 سال قرار دارند. این کودکان 5 برابر بیشتر از کودکانی که دچار افسردگی نشده‌اند احتمال دارد که در بزرگسالی دچار افسردگی گردند. در بعضی موارد، افسردگی یک کودک پیش از آن که سال‌ها بعد دوباره ظاهر گردد بهبود می‌یابد. در موارد دیگر، کودکان ممکن است افسردگی‌های مداومی داشته باشند که نیازمند درمان تا دوران بزرگسالی است.

کودکان و بالغینی که افسردگی دارند غالباً در معرض اختلالات روانی دیگر مانند اختلالات تغذیه‌ای، خودزنی، اختلال اضطراب، اختلالات یادگیری یا مشکلات سوء مصرف مواد قرار دارند. والدین می توانند از طریق جستجو و شناسایی علائم در پیچ و خم افسردگی به کودکان کمک کنند.

• علائم عبارتند از:

1) بداخلاقی یا عصبانیت

2) احساس مداوم غم و اندوه، ناامیدی

3) انزوا از اجتماع

4) افزایش حساسیت به عدم پذیرش

5) تغییر در اشتها (افزایش یا کاهش)

6) تغییر در خواب( بی خوابی یا خواب بیش از اندازه )

7) صدای بلند یا گریه

8) به سختی تمرکز کردن

9) خستگی و کاهش انرژی

10) کاهش توانایی و عملکرد در اتفاقات و فعالیت ها در خانه یا با دوستان، در مدرسه، فعالیتهای فوق برنامه و در دیگر سرگرمی ها یا علاقه مندی ها

11) احساس بی ارزشی یا احساس گناه

12) فکر کردن به مرگ یا خودکشی

این علائم تنها اهمیت درمان مانند داروهای ضد افسردگی، جلسات روان درمانی، یا هر دو را تاکید می کند.

دکتر فاسلر می گوید: «به تجربه من، برای تقریبا تمام کودکان مبتلا به افسردگی درمان انفرادی مفید است. زمانی که بچه ها کمک دریافت میکنند اغلب اثرات ثانویه افسردگی وجود دارد». مثل عزت نفس پایین و روابط بد با خانواده و دوستان. «کودکان برای پایان دادن به این موارد نیاز به کمک دارند. تجویز دارو این مشکلات را رفع نمی کند».

والدین در برخورد با کودک خود باید به جنسیت آنها توجه داشته باشند، زیرا نیازها و واکنش های فردی در دختران و پسران دارای تفاوت هایی می باشد که در صورت عدم توجه به آن ها عوارضی همچون افسردگی را ممکن است در درازمدت به دنبال داشته باشد همچنین ارتباط نسبی درباره خصوصیات فیزیولوژیک و تغییرات مربوط به آن بویژه در دوران بلوغ فرزندان و برخورد و واکنش های مناسب مهم می باشد.

از طرفی والدین باید به ارتباطات خود و سالم ساختن محیط خانواده برای رشد طبیعی (جسمی، اجتماعی، عاطفی و اخلاقی) فرزندان و پیشگیری از مشاجرات خانوادگی برای حفظ امنیت عاطفی اعضای خانواده ها از طریق ارتباط توجه داشته باشند تقویت نقاط مثبت رفتار و عملکرد فرزندان از طریق دادن پاداش مادی، کلامی و غیرکلامی و تشویق آنان از نکات دیگری است که خانواده ها باید آن را در نظر بگیرند.

توجه به نیازها و علایق فرزندان و ارائه پاسخ مناسب با جنس و سن آن ها و همچنین داشتن برنامه ریزی منظم برای فرزندان جهت استفاده مناسب از وقت و هدفمند بودن هر مرحله از زندگی در پیشگیری از افسردگی موثر است. از سوی دیگر خانواده ها باید به موفقیت تحصیلی فرزندان و تلاش برای شکوفایی توانایی های ذهنی، جسمی و استعداد آنها و برخورد منطقی در مواجهه با مشکلات تحصیلی توجه کنند و تشویق به شرکت در فعالیت های ورزشی، علمی، هنری و استفاده صحیح از اوقات فراغت را فراموش نکنند.