انجام تکالیف دینی را نباید تا زمان بلوغ به تأخیر انداخت؛ بلکه باید انس و عادت لازم را پیـشاپیش در آن ها بـه وجود آورد تا در زمان بلوغ مشکلی از این نظر به وجود نیاید. خانوادههایی کـه از فـرصت دوران کـودکی برای این منظور استفاده نمیکنند،در دوران بلوغ و نوجوانی معمولا با مشکلات جدّی […]
انجام تکالیف دینی را نباید تا زمان بلوغ به تأخیر انداخت؛ بلکه باید انس و عادت لازم را پیـشاپیش در آن ها بـه وجود آورد تا در زمان بلوغ مشکلی از این نظر به وجود نیاید. خانوادههایی کـه از فـرصت دوران کـودکی برای این منظور استفاده نمیکنند،در دوران بلوغ و نوجوانی معمولا با مشکلات جدّی روبهرو میشوند؛ زیـرا کـسی کـه انجام تکالیف دینی را تا مرحلۀ نوجوانی یا جوانی و بزرگسالی به تأخیر انداخته است، هـر چـند معتقد به موازین دینی باشد، به علّت نبود ممارست عملی و آمادگی روحی،مـعمولا نـمیتواند بـه راحتی به احکام دینی عمل کند.
اغلب کسانی که در سنین بالاتر وظایف عبادی خـود را انـجام نمیدهند، بیاعتقاد به مبانی دینی نیستند؛ بلکه آن ها معمولا کسانی هستند که قـبلا ورزیـدگی و آمـادگی لازم را به دست نیاوردهاند…،بنابراین، استدلال کسانی که معتقدند طفل پس از رسیدن به حدّ تشخیص، خود بـاید مـسیر خویش را انتخاب کند و نباید پیشاپیش عادت به برخی امور از جمله تکلیف دیـنی را در او بـوجود آورد،بـه هیچروی درست نیست.اگر این استدلال صحیح باشد، باید تربیت را تا رسیدن به سن تـشخیص تـعطیل کـرد؛حال آنکه تربیت به یک معنا چیزی جز ایجاد عادات در کودک نـیست…
نـوشتهاند: روزی «آندره مالرو» ادیب مشهور، درباره تعلیم و تربیت و اهمیت فوق العادۀ آن برای مردم سخنرانی مفصّلی ایراد کـرد کـه سخت مورد توجه قرار گرفت. وقتی نطق او پایان یافت، زنی از میان جـمعیت پیـش رفت و گفت: جناب مالرو! بنده از چه زمـانی مـیتوانم تـعلیم و تربیت فرزندم را شروع کنم؟
مالرو، مؤدبانه پرسید: بـچۀ شـما کی متولّد میشود، خانم؟
زن با شگفتی جواب داد: کی متولّد میشود؟ عجب، کودک من الأن چهار سال دارد، آقـا!
در ایـن هنگام مالرو فریاد زد: چهار سال؟! ای داد و هـزار افـسوس! بانوی عـزیز، شـما هـم اکنون بهترین سالهای عمر آن طفل بـیچاره را هـدر دادهاید!
بنابراین، ضروری است تمهیدات لازم برای فراگیری و گرایش کودکان به انـجام اعـمال عبادی از سنین خردسالی فراهم شود، تـا افزون بر ایجاد و تـقویت روحـیۀ دینداری و دینباوری، زمینۀ عمل بـه تـکالیف عبادی نیز برای آنان فراهم شود.
فلسفی مینویسد:
برای اینکه کودکان از اول مؤمن و خداپرست تربیت شوند، لازم است جسم و جان آنها نیز از نظر ایمان هماهنگی برقرار باشد. به همین جهت، اسلام از طرفی پدران و مادران را مکلّف نموده است که فرزندان را بـه خدا متوجه کنند و به آنان خداپرستی و تعالیم دینی را بیاموزند، و از طرف دیگر دستور داده است اطفال را به نماز و عبادات تمرینی وادارند.
برای تحقق این هدف شهید مطهری معتقد است:
بچهها را از کوچکی باید بـه نـماز تمرین داد. دستور رسیده است که به بچه از هفت سالگی نماز تمرینی یاد بدهید. البته بچه هفت ساله نمیتواند نماز صحیح بخواند؛ ولی صورت نماز را میتواند بخواند. از هفت سالگی میتواند به نـماز عـادت کند؛ چه پسر و چه دختر؛ یعنی همان اولی که بچه به دبستان میرود، باید نماز را در دبستان به او یاد بدهند؛ در خانواده هم باید به او یاد بدهند.
بناری در این زمینه معتقد است:
ورود کودکان به مرحلۀ جـدیدی کـه بـه یکباره کلیۀ احکام الزامی اعـم از واجـبات و مـحرمات دربارۀ آنان حتمیت مییابد، مستلزم برخی مشقّتها و سختیها نسبت به آنان است و همین امر چه بسا سبب تکلیفگریزی و سهلانگاری آنان نـسبت بـه احـکام شرعی گردد. از اینرو، برای پیشگیری از این وضعیت، در فـقه احـکامی برای کودکان وضع شده است و بدون آنکه الزام و اجباری بر کودکان باشد، آنان به انجام این احکام تشویق میشوند،تـا نـوعی تـمرین و آمادهسازی برای آنان به حساب آید و در پرتو این تمرین بـا تکلیف آشنا شده و به تدریج به انجام آن ها عادت نمایند و هنگام بلوغ به آسانی به احکام الزامی تـن دهـند و بـه وظایف شرعی خود عمل کنند.
در حقیقت، انجام عبادات در کودکی یک نـوع زمـینهسازی است و موجب ملکه شدن آن اعمال در روح و جان کودک میشود.و در نتیجه،چنین کودکانی بعد از سن تکلیف، عبادات را بـا آمـادگی و سـهولت بیشتری انجام میدهند؛ اما کسانی که تا هنگام رسیدن به تکلیف شـرعی، بـا مـسائل عبادی آشنایی نداشته و یا عبادتی را به جا نیاوردهاند، این اعمال را با دشواری بیشتری انـجام مـیدهند.
امـینی مینویسد:
با این برنامه [والدین] میتوانند فرزندان خویش را به نماز خواندن عادت دهند؛ به طوری کـه وقـتی به سن بلوغ رسیدند،خودبهخود و بدون فشار نماز را بخوانند و از انجام آن لذت برند؛ اما اگـر پدر و مـادر بـه بهانۀ اینکه هنوز به حد تکلیف نرسیده به نماز خواندن او اعتنا نداشته باشند و تـا سـن بلوغ آن را عقب بیندازند، انجام آن عبادت در سن بلوغ برای بچه دشوار خواهد بود یـا اصـلا زیـر بارش نمیرود و اگر هم نمازخوان شود، چندان تقیدی به آن نخواهد داشت و با اندک بهانهای مـمکن اسـت آن را ترک نماید؛ زیرا عملی که از زمان کودکی عادی نشده باشد، عادت کـردن بـه آن دشـوار خواهد بود. بدین جهت پیغمبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به طـور اکـید دسـتور میدهند که کودکان را از شش یا هفت سالگی به نماز خواندن عادت بـدهید.
مـعاویه بن وهب از امام صادق علیه السّلام پرسید: در چه سنی کودک به اعمال عبادی وادار میشود؟ حضرت فرمودند: «بـین شـش و هفت سالگی».
پس اگر بخواهیم کودکان با عبادات خو بگیرند و بدان عادت کـنند، بـاید دورۀ کودکی را مغتنم شمرده، آنان را با اعمال و تـکالیف عـبادی آشـنا کرد.