خانواده ی سالم، خانواده ای است كه به نیازهای همه جانبه ی اعضای خود در گسترش حیات توجه دارد و سعی می كند به انتظارها و نیازهای كودكان به شیوه های درست پاسخ دهد. همه ی كودكان نیازهایی دارند. اما كودک استثنایی علاوه بر آن نیازها، دارای یک سری نیازهای ویژه است.

 

خانواده، بیشتر نیازهای ویژه ی كودكان آسیب دیده ی شنوایی را به ویژه در سال های پیش از دبستان برآورده می كند. برای برآورده شدن این نیازها لازم است به نیازهای كل اعضای خانواده، فرهنگ خانواده، مذهب و پویایی های خانواده نیز توجه كامل شود. در سالهای اخیر به دنبال گسترش روز افزون غربالگری شنوایی، لازم است مداخله ی به هنگام به صورت برنامه های ویژه ای برای كودكان آسیب دیده ی شنوایی و خانواده ی آن ها صورت گیرد. مداخله ی به هنگام باید شامل برنامه هایی برای حمایت از كودك، حمایت از والدین و حمایت از ارتباطات میان كودک و والدین باشد.

 

یكی از اساسی ترین اركان های هر نوع برنامه ی حمایت از والدین، ارایه ی اطلاعات مناسب و مورد نیاز خانواده ها است. همچنین باید از لحاظ هیجانی و احساسی آنان را برای پذیرش واقعیت كم شنوایی فرزند آماده كرد. برنامه های مناسب مداخله و حمایت به هنگام سبب رشد شناختی، اجتماعی و سلامت عمومی كودكان كم شنوا می شود و كیفیت زندگی و تعاملات اجتماعی آنها را به میزان بسیار زیادی بهبود می بخشد.

 

خانواده ی دارای كودک ناشنوا غالباً انتظاراتی از فرزند خود دارد اما داشتن انتظار از كودک، بدون توجه به مسئولیت ها و نقش های خانواده، انتظاری عبث و بیهوده است. در مكتب اسلام، انتظارها، تكالیف، حقوق و وظایف انسان ها دو جانبه و متقابل است. از این رو شایسته است هر پدر و مادری صادقانه از خود سوال كند: «من چگونه پدر یا مادری هستم؟» ،  «آیا من به همه ی نیازهای فرزندم واقفم؟» ،  «آیا من می دانم فرزندم از من چه انتظاری دارد؟»

 

ناشنوایی، این معلولیت پنهان به ویژه از لحاظ ناتوانی های ارتباطی كه به همراه می آورد، نیاز به مداخله و توان بخشی ویژه ای دارد كه در سال های نخست بار این مسئولیت بیش از همه بر دوش والدین است. در این مقاله سعی شده است این نیازها از زبان یك كودک آسیب دیده ی شنوایی به گونه ای ساده ارایه شود.

 

• انتظارات اساسی

1) در ارتباط با آموزش و پرورش او احساس مسئولیت كنید.

2)  به نیازها و انتظارهای او توجه كنید و پاسخ مناسب دهید.

3)  هر چه سریعتر اقدامات توان بخشی و مداخله ای لازم را برای او آغاز كنید.

4)  از او در حد توانایی و وسعش انتظار داشته باشید.

5)  با او متناسب با سن، جنس و محدودیت هایش رفتار كنید.

6) از كار با او خسته نشوید.

7) او را همان گونه كه هست بپذیرید.

8)  اعتماد به نفس او را تقویت كنید.

9)  توصیه های مربیان و متخصصان را در منزل و در همه ی موقعیت های زندگی در نظر بگیرید.

10) به توانایی او تكیه كنید، نه به ناتوانی هایش.

11) به او اعتماد كنید.

12) نگران آینده ی او نباشید و به خدا توكل كنید.

13)  فرصت ها، امكانات و شرایط مناسب را برای رشد و شكوفایی استعدادهای بالقوه ی او فراهم كنید.

14) او را زیاد در آغوش بگیرید، نوازش كنید و مورد محبت قرار دهید.

15) به وضع ظاهری و لباس او توجه كنید.

16) او را لوس نكنید و ادب و تربیت او را در نظر داشته باشید.

 

•  انتظارهای عاطفی و روانی

1)  به احساس ها و عواطف او توجه كنید و آن ها را بپذیرید.

2) در مورداحساس های مختلف مثل شادی، غم، حسد، كینه، محبت، تأسف، نگرانی و … با او صحبت كنید.

3) سعی كنید احساس ها را به صورت نقاشی و با تصاویر به او نشان دهید.

4)  به او یاد بدهید بتواند احساس اش را در چهره ی خود نشان دهد.

5) به او نشان دهید چگونه می تواند بدون آسیب زدن و ایجاد ناراحتی برای دیگران، احساس اش را بروز دهد.

6) به او كمک كنید شیوه ای ابراز احساسات را بشناسد (بنویسد، با كسی حرف بزند، نقاشی كند، جست و خیز كند، گریه كند و ….).

7)  همواره به او افتخار كنید و بگویید از داشتن فرزندی مانند او احساس غرور می كنید.

8) محیطی به دور از اضطراب برایش فراهم كنید.

9) در حد اعتدال به او محبت كنید .

10) اجازه دهید برای برخی موارد خودش تصمیم بگیرد و به تصمیم او احترام بگذارید.

11) با او جر و بحث نكنید.

12) او را مسخره، تحقیر یا سرزنش نكنید.

13) او را با دیگران مقایسه نكنید.

14) بین او و خواهرها و برادرهایش تبعیض قائل نشوید.

15) هر موفقیت او را هر چند كوچك، مورد تشویق قرار دهید.

16) به فرزندتان كمك كنید اشتباه ها و شكست هایش را جبران كند.

17) قوانین خاصی برای منزل خود در نظر بگیرید و از او بخواهید به آنها احترام بگذارد.

18) سعی كنید از سوال كردن زیاد، دستور دادن و انتقاد كردن بپرهیزید.

19) در فعالیت ها و سرگرمی های فرزندتان شریك باشید.

20) به فرزندتان كمک كنید خود و ناتوانی خود را هر چه بیشتر.

 

• انتظارات مربوط به مهارت های حسی و حركتی

1) او را زیاد به گردش، كوه، پارک، رودخانه ، و … ببرید تا طبیعت را تجربه كند.

2) اجازه دهید تاب و سرسره سوار شود.

3) اجازه دهید زیاد آب بازی كند و او را به شنا بفرستید.

4) اجازه دهید با خاک و سنگ بازی كند و دست و پایش را در ماسه و خاك فرو كند.

5) اجازه دهید بدود، بالا و پایین برود یا از جایی آویزان شود.

6) او را تشویق كنید با آهنگ و سروهای كودكانه (با هر نوع وزن و آهنگی) نرمش كند.

7) او را زیاد به محل بازی كودكان یا حیاط منزل ببرید و بگذارید با همسالانش بازی های پر تحرك كند.

8) سعی كنید فرزندتان هر چه ممكن است كمتر تلویزیون نگاه كند و پشت رایانه بنشیند.

9) او را به توپ بازی و فوتبال تشویق كنید و گاهی خودتان با او بازی كنید.

10) او را تشویق كنید نقاشی بكشد و نمایش بازی كند.

11) او را تشویق كنید خمیر بازی كند.

12) گاهی او را ماساژ دهید، نوازش كنید و موهایش را شانه بزنید.

13) معاینه ی چشم پزشكی گاه به گاه او را جدی بگیرید و مراقب وضعیت بینایی او باشید.

 

•  انتظارات مربوط به مهارت های خودیاری و مستقل شدن

1) به او بیاموزید مستقل زندگی كند.

2) برخی از كارها را به او محول كنید.

3) او را در كارهای منزل سهیم كنید.

4) استفاده از وسایل نقلیه ی شخصی، عمومی و چگونگی برخورد با غریبه ها را به او بیاموزید.

5) كارهای شخصی او را به خودش واگذار كنید (حمام، تعویض لباس، مرتب كردن اتاق، برنامه ریزی برای كارهای خود و ….)

6) اجازه دهید برخی خریدهای كوچك را به تنهایی انجام دهد.

7)  اجازه دهید كارهای بی خطر را به تنهایی تجربه كند.

8) جز در مواقع ضروری، او را محدود نكنید.

9) او را به مجامع عمومی، بوستان ها و مكان های تفریحی ببرید و بگذارید با كودكان دیگر ارتباط برقراركند.

10) به او فرصت دهید به قدر كافی بازی كند.

11) به او كمک كنید بتواند كم شنوایی خود را به گونه ای كه می پسندد به دیگران معرفی كند.

12) از بودن با او لذت ببرید و به او افتخار كنید.

13) با او بازی و ورزش كنید و زمان هایی را به این كار اختصاص دهید.

 

•  انتظارات مربوط به مهارتهای ارتباطی، كلامی و شناختی

1) با او دائماً صحبت كنید.

2) همه ی كارها را برای او توضیح دهید.

3) با نگاه و سلوک خود منتظر صحبت او شوید.

4) در مورد چیزهای مورد علاقه ی او صحبت كنید.

5) وقتی با شما صحبت می كند، كلام او را قطع و صحبت های او را اصلاح نكنید.

6) هنگام صحبت كردن روی دو زانو، روبرو و هم سطح او بنشینید.

7) شب ها برای او لالایی بخوانید (لالایی های مختلف).

8) برای او زیاد قصه بگویید.

9) برای او با صدای بلند كتاب بخوانید و با زبان كودكانه برایش توضیح دهید.

10) برایش نوارهای موسیقی كودكان و نرم افزارهای رایانه ای مناسب تهیه كنید.

11) به سوال های او به دقت و با حوصله پاسخ دهید.

12) موقع صحبت كردن از حالت های مناسب احساسی در چهره ی خود استفاد كنید.

13) همیشه از ایما و اشاره ی مناسب استفاده كنید.

14) به او كمک كنید راه حل مشكلاتش را خودش پیدا كند و در مورد بهترین راه حل تصمیم بگیرد.

15) او را به طبیعت ببرید و بگذارید همه چیز را لمس كند و در مورد تجربه هایش با او صحبت كنید.

16) او را در جریان صحبت های خانوادگی قرار دهید.

17) در مهمانی ها و جمع ها او را در گفتگو داخل كنید.

18) به دیگران بیاموزید چگونه با او ارتباط برقرار كنند.

19) به او بیاموزید محیط را طوری تغییر دهد كه بتواند به خوبی متوجه صحبت های افراد شود (لب خوانی، دیدن چهره ی دیگران، رو به روی آن ها بودن، نور كافی و ….)

20) به جای او صحبت نكنید (مترجم او نباشید)

21) به او فرصت دهید خودش منظورش را بیان  كند.

22) خلاقیت هایش را تشویق كنید.

23) در مورد احساس هایش با او صحبت كنید و بگذارید احساس های دیگران را نیز حس كند.

24) رفتارها و واكنش های درست را به او بیاموزید.

25) او را در جمع كودكان و همسالان شنوا و كم شنوا ببرید و بگذارید با آنها بازی كند.

26) به او بیاموزید به ارزش های جمع احترام بگذارد.

27) بگذارید عشق شما را نسبت به خودش با همه ی وجود درك كند.

 

•  انتظارات مربوط به مهارت های اجتماعی

1) او را به مهد كودک یا كودكستان بفرستید.

2) موقعیت هایی فراهم كنید تا دوستان شنوا و كم شنوایی برای خودش پیدا كند.

3) اجازه دهید در جمع خویشان و مهمانی ها شركت كند (عروسی ها، مراسم ختم یا عزاداری، مهمانی ها و …)

4) قوانین، آداب و رسوم اجتماعی (مثل سلام كردن، احترام به بزرگترها، اداب و …) را به زبان ساده و روشن به او بیاموزید.

5) خودتان الگوی خوبی برای او باشید.

6) ترتیبی دهید كه دوستانش را به منزل دعوت كند.

7) به او احترام بگذارید تا دیگران هم ادب و احترام را رعایت كنند.

8) مؤدبانه صحبت كردن را به او بیاموزید (تعارف های مرسوم).

9) به او بیاموزید به حقوق دیگران احترام بگذارد.

10) سنت ها و آداب و رسوم ملی و مذهبی مان را به او بیاموزید (مراسم مختلف، اعیاد،عزاداری ها، سفره، نذری و …)

11) به او ترحم نكیند و او را مثل دیگر فرزندان خود تربیت كنید.

12) او را به پارک، سینما، نماز جمعه، امامزاده ها، بازار و … ببرید.

13) به او خرید كردن و محاسبه ی پول (پس گرفتن باقی پول و ….) را بیاموزید و اجازه دهید خریدهای كوچک را خودش انجام دهد.

14) هر پیشرفت او را هر چند كوچك، تقدیر كنید و به او اعتماد به نفس دهید.

15) به او بیاموزید نه بگذارید حقش پایمال شودو نه پرخاشگری كند، بلكه با صراحت بیان و قاطعیت به خواسته هایش برسد.

16) بگذارید فرزندتان از زندگی اش و از بودن با شما و دیگران لذت ببرد.

 

با توجه به این كه بیشتر والدین دارای فرزند آسیب دیده ی شنوایی، فرزندشان نخستین فرد آسیب دیده ی شنوایی است كه در زندگی با او برخورد كرده اند، لزوم آموزش های تخصصی و ارایه ی نكات ویژه و كلیدی به خانواده برای پرورش چنین كودكی هر چه بیشتر روشن می شود خانواده و به ویژه والدین كودك آسیب دیده ی شنوایی مسئولیتی دو چندان بر دوش دارند، چرا كه همه ی مسئولیت ها و وظایف والدین و دیگر مسئولیت های رو به رو شدن با آسیب شنوایی فرزندشان بر عهده ی آن ها است. اما همانگونه كه در قبال این بار مسئولیت انتظارهایی از فرزندان خود دارند، فرزندانشان نیز متقابلاً انتظارهایی از والدین خود دارند. یک كودک آسیب دیده ی شنوایی پیش از اینكه دچار آسیب شنوایی باشد، كودكی است با همه ی ویژگی های دیگر كودكان و انتظارهایی از والدین خود دارد كه باید برآورده شود.