انسان از زمان تولد، از نظر جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی رشد و تکامل پیدا می کند. این تغییرات در بیست سال اول زندگی سرعت بیشتری دارند. انسان در هر مرحله تغییراتی می کند که مربوط به همان مرحله است و معمولا در همه ی افراد یکسان می باشد.

هر کودک و نوجوانی با سرعت مخصوص خود رشد می کند. یعنی بعضی بچه ها کندتر رشد و بعضی تندترهستند. سرعت رشد بچه ها چندان مهم نیست، آنچه خیلی مهم است این است کودک مراحل را به طور طبیعی و مرحله به مرحله طی کند.

نوجوانی از تغییرات سریع و فوق العاده ای  برخوردار است، دومین مرحله تغییر و تحوّلات چشمگیر و پرشتاب است. از این رو، روان شناسان بیشتر تمایل دارند که در این مورد به جای «رشد» واژه «جهش» را به کار گیرند. در سال های اولیه بلوغ (سنین 12 تا 13 سالگی) تغییرات عمیقی در سیستم زیستی بدن به وجود می آید، شکل و اندازه بدن تغییر می کند و دستخوش دگرگونی می شود و تیپ بدن نوجوان مانند قالب و اندازه بزرگسالان می شود.

اعضای بدن از پایین به بالا رشد می کند، به گونه ای که ابتدا پاها بزرگ و کشیده می شوند، سپس رشد بخش های میانی بدن و عضلات شروع می گردد و به همین ترتیب سایر اعضای بدن هم متحول میشوند.

افزایش ناگهانی قد و وزن واضح ترین  نشانه ی بلوغ است. این تغییر سریع به طور معمول در دختران و پسران حدود 2 سال طول می کشد. بیشتر دختران در سنین بین 14 تا 15 سالگی به قد بزرگ سالی می رسند، اما در اکثر پسران این رشد در حدود 18 سالگی است . قبل از رشد ناگهانی بلوغ جسمی ، به دلیل آنکه دختران زودتر به رشد بدنی می رسند، برای یک دوره کوتاه سه تا چهار ساله، دختران بلند قدتر و سنگین تر از پسران هم سال خود هستند، اما پس از آنکه جهش ناگهانی بلوغ در پسران رخ می دهد قد آنان بلندتر از قد دختران می شود.

بعضا افراد تصور می کنند که افراد بلندقدتر و عضلانی تر از شایستگی و کارایی و قدرت مدیریت بالاتری دارند. کودکان و نوجوانان قدبلند و هیکلی  احساس متفاوتی درباره خودشان دارند. آنها احساس می کنند که «تیپ» بهتری دارند و تمایل رهبری دیگران در آنان شدت می گیرد . والدین نیز به این نوجوانان به چشم افراد بزرگ سال می نگرند، در حالی که فرزندان کوتاه قدتر و ظریف اندام تر خود را ـ حتی اگر از نظر سنّی و بلوغ جنسی در حدّ هم سالان بزرگ اندام تر خود باشند ـ تحت مراقبت بیشتری قرار می دهند.

رشد جسمانی نوجوان موجب می شود که نوجوان حس کند که چون جسمش رشد کرده، بزرگ شده است باید از نظر فکری هم مانند بزرگ ترها باشد. حتی گاهی  بزرگسالان هم به دلیل رشد جسمانی نوجوان از او انتظار رفتار بزرگسالانه دارند.

رشد جسمی پسران:

رشد جسمانی پسرها در اوایل بلوغ شامل بزرگ شدن بیضه هاست . حدود یک سال بعد بلوغ بیش تر خود را در رشد قد نوجوان نشان می دهد. رشد در این دوره بسیار سریع است . اما به مرور زمان رفته رفته این رشد رو به کندی می گذارد. به دلیل آن که رشد استخوان های گوناگون هماهنگ و یکسان نیست پسرها در این دوره ظاهری نامتقارن و بدقواره دارند .

استخوان های ساق و ساعد سریع تر از استخوان های دیگر رشد می کنند. گاهی بینی رشد نامتناسبی را پیدا می کند. در ادامه مراحل رشد موهای ناحیه تناسلی و سپس مو های زیر بغل رشد میکنند. در جریان بلوغ صدای پسرها بم میشود و اواخر این دوران پسران شانه هایشان پهن تر می شود و به تدریج نمود مردانه پیدا می کنند و رشد موهای صورت هم شروع می شود.

رشد جسمی دختران:

رشد جسمانی دختران  آشکارتر از نشانه های رشد پسران است. نخستین نشانه بارز بلوغ دختران رشد سینه ها است. این مرحله از رشد ممکن است احساس خاصی را در دختران به وجود آورد. مادران البته تجربه های این روزها را به یاد دارند و می توانند احساسات خودشان را با دختران در میان بگذارند.

به تدریج موهای ناحیه تناسلی ظاهر می شود. رشد دختران یک یا دوسال زودتر از پسران روی می دهد. در دوره جهش رشد دختران هم قد و بدنشان رشد می کند و به سوی چارچوب زنانه پیش می روند. سینه ها هم چنان رشد می کند، ناحیه باسن پرچربی می شود، مجرای زهدان رو به فراخی می رود.

بعد از مدتی موهای زیر بغل می روید و دوره عادت ماهیانه فرا می رسد. قاعدگی در ابتدا بسیار بدون نظم و ترتیب است و معمولا یکسال طول می کشد تا مرتب و منظم شود. البته مادران در مورد عادات ماهیانه و شیوه های مراقبت از خود فرزند خود را راهنمایی می کنند.

والدین باید نوجوان را درک کنند و نوجوان را در این آشفتگی و استرس ها یاری کنند. لازم است که از دوره های رشد آگاهی و شناخت کافی داشته باشند و متناسب با مقتضیات این دوره رفتار مناسبی داشته باشند.