عدالت والدين نسبت به فرزندان

بعضي والدين اين کار خود را باعث پيشرفت فرزندان خود مي دانند و مي گويند که وقتي ما کودکي را مثلا به خاطر درس خوبش مورد توجه بيشتري قرار مي دهيم، باعث مي شود که فرزند ديگر، به خود بيايد و بهتر درس بخواند. امّا اين مسئله نه تنها در علم روانشناسي يک مطلب کاملا […]

بعضي والدين اين کار خود را باعث پيشرفت فرزندان خود مي دانند و مي گويند که وقتي ما کودکي را مثلا به خاطر درس خوبش مورد توجه بيشتري قرار مي دهيم، باعث مي شود که فرزند ديگر، به خود بيايد و بهتر درس بخواند.

امّا اين مسئله نه تنها در علم روانشناسي يک مطلب کاملا غلطي است بلکه در اسلام هم با اين تبعيض ها مخالف است و تعبير به بي عدالتي مي کند.

پيامبر خدا (صلّي الله عليه و آله) مي فرمايد:« اعدلو بين اولادکم کما تحبون ان يعدلوا بينکم» (بحارالانوار ج23 ص113)
بين فرزندان خود به عدالت رفتار نماييد همان طور که دوست داريد ديگران با شما به عدالت رفتار کنند.

بهترين راه حل براي عدم ايجاد مشکل در برخورد با فرزندان، برقراري عدالت و برابري ميان کودکان است.

در روايات بسياري تأکيد شده که با فرزندان خود به عدالت رفتار کرده و آنان را با اين مفهوم آشنا سازيد. رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله ـ فرمود: «اِعْدِلُوا بَيْنَ اَوْلادِکُمْ کَما تُحِبُّونَ اَنْ يَعْدِلُوا بَيْنَکُمْ فِي الْبِرِّ وَ اللُّطْفِ.»( مکارم الاخلاق، ص 220)
«با فرزندانتان به عدالت رفتار کنيد، همان گونه که دوست داريد ديگران در ميانتان در نيکي و لطف به عدالت رفتار کنند.»

برقراري عدالت در ميان کودکان تجزيه پذير و نسبي نبوده، بلکه عام و فراگير است. اين مسأله شامل تمام ابعاد زندگي پيرامون آنان، چه در بعد مادي و معنوي خواهد بود؛ يعني در برآوردن نيازهاي مادي و معنوي همانند محبت و منزلت و توجه جدي به آنان. از رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله ـ روايت است که حضرت مردي را ديد که دو پسر داشت، يکي را بوسيد و ديگري را نبوسيد. فرمود: «فَهَلاّ ساوَيْتَ بَيْنَهُما؟» ؛«چرا مساوات را ميان آنان رعايت نکردي؟!»

نيز از آن حضرت است که فرمود:

«اِنَّ اللّهَ تعالي يُحِبُّ اَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ اَوْلادِکُمْ حَتّي في الْقُبَلِ.»؛‌ «خداي شکوهمند دوست دارد که ميان فرزندانتان حتي در بوسيدنها به عدالت رفتار کنيد.»

حضرت در همه چيز، حتي در خريد هديه براي کودکان؛ چه خوردني و نوشيدني و چه لباس و اسباب بازي و غيره به رعايت عدالت تأکيد ورزيده است. چنان که فرمود:
«ساوُوا بَيْنَ اَوْلادِکُمْ فِي الْعَطيَّةِ، فَلَوْ کُنْتُ مُفْضِلاً اَحَداً لَفَضَّلْتُ النِّساءَ.»
«در هديه دادن به کودکان، مساوات را رعايت کنيد. اگر من قرار بود در هديه دادن کسي را مقدم بدارم، بي گمان زنان و دختران را مقدم مي داشتم.»

نيز فرمود: «اِعْدِلُوا بَيْنَ اَوْلادِکُمْ فِي النِّحَلِ کَما تُحِبُّونَ اَنْ يَعْدِلُوا بَيْنَکُمْ فِي الْبِرِّ وَ اللُّطْف.»
«در عطايا ميان فرزندان خود عدالت ورزيد، چنان که دوست داريد [مردم] در نيکي و لطف ميانتان به عدالت رفتار کنند.»

مقصود از عدالت ورزي، برتري ننهادن ميان کودکان نيست؛ چه آنکه برخي کودکان از مقبوليت بيشتري نزد والدين برخوردارند. رُفاعه اسدي از حضرت ابوالحسن موسي بن جعفر ـ عليه السلام ـ پرسيد: آيا مردي که پسراني متعدد از بيش از يک مادر دارد، مي تواند يکي را بر ديگران برتري نهد؟ حضرت فرمود:

«نَعَمْ، لا بأس به، قد کان ابي ـ عليه السلام ـ يُفَضِّلُني عَلي اَخي عبدالله.»( مکارم الاخلاق، ص 221)
«آري، ايرادي ندارد. همانا پدرم ـ عليه السلام ـ مرا بر برادرم عبدالله بن جعفر برتر مي نهاد.»

اين برتري نهادن برخي بر برخي ديگر مي بايد نزد خود کودکان نمود پيدا نکند، بلکه در احساسات قلبي والدين پنهان بماند. اما در واقع، نبايد جز به عدالت و مساوات با کودکان برخورد شود، چنان که حضرت امام جعفر صادق ـ عليه السلام ـ فرموده است:

«واللّه لاَءُصانِعُ بعض وُلْدي وَ اَجْلِسه عَلي فخذي وَ اَکْثِرُ له المحَبَّة وَ اَکْثِرُ له الشُّکْر، وَ اَنَّ الْحَقَّ لغيره من ولدي، ولکن محافظةً عليه منه و من غيره لِئَلاّ يصنعوا به ما صَنَعَ بيوسف اخوته.»( مستدرک الوسائل، ج 12، ص 626)
«پدرم مي فرمود: سوگند به خدا که من برخلاف ميل باطني ام با برخي فرزندانم بيشتر خوش رفتاري کرده، او را روي زانويم مي نشانم و بيشتر بدو ابراز محبت کرده و تشکر مي کنم؛ حال آنکه اين همه حق ديگر فرزندان است. ليکن اين کارها براي آن است که فرزندان شايسته را از شرّ اين [ناشايست] حفظ کنم تا چنان نکند که برادران يوسف با يوسف کردند.»

زيرا رعايت نکردن عدالت تأثير منفي بر روحيه کودکان خواهد نهاد و تنفر و کينه توزي را در ضمير آنان بارور خواهد ساخت و در نهايت به دشمنيِ پايدار و موضع گيري ناسالم هر يک عليه ديگري منجر خواهد شد؛ چنان که برادران يوسف با وي چنين کردند، آن گاه که [از شدت کينه و نفرت] او را به چاه انداختند.

سيره معصومان ـ عليهم السلام ـ در طول تاريخ براساس گسترش عدالت ميان کودکان استوار بوده است؛ چه کودکاني که با يکديگر برادر بوده اند و چه خويشاوند. از عبدالله بن عباس نقل است که گفت:
«من نزد پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه وآله ـ بودم، در حالي که آن حضرت بر پاي راستش حسين بن علي ـ عليه السلام ـ و بر پاي چپش ابراهيم فرزند خودش را نشانده بود و گاهي اين را مي بوسيد و گاهي آن را.»( بحارالانوار، ج 43، ص 261)

آري، ابراهيم، پسر رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله ـ و حسين ـ عليه السلام ـ فرزند دخترش بود، و با اين همه، آن حضرت اختلاف در روابط را به کناري نهاد و در شيوه رفتار با آنان، فرقي ميانشان ننهاد.

در روايت است که حضرت رسول ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ بر منبر وعظ و خطابه نشسته بود که حسن و حسين(عليهما السلام) ـ را که کودک بودند ـ ديد. آن دو راه مي رفتند و سکندري مي خوردند و بيم افتادنشان مي رفت. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه وآله ـ از منبر فرود آمده، در آغوششان گرفت و پيش روي خود نشانيد.( بحارالانوار، ج 43، ص 284)

از مصداقهاي عدالت و مساوات، عدم مقايسه ميان کودکان است؛ مقايسه در صفات جسمي، معنوي و روحي شان. از اين رو، گفتن چنين جمله هايي که: فلاني زيباتر يا تيزهوش تر و زيرک تر يا خوش اخلاق تر از فلاني است، ناصواب است؛ زيرا چنين سخناني ريشه کينه توزي را تقويت خواهد کرد؛ چه آنکه مقايسه ميان کودکان به «حسادت و رقابت برخي با برخي ديگر»( حديث الي الامّهات، ص 68) خواهد انجاميد.

فرق ننهادن بين فرزند پسر و دختر

از مصاديق عدالت ورزي ميان کودکان، فرق ننهادن بين فرزند پسر و دختر است؛ زيرا فرق گذاري [و برتر نهادن پسر بر دختر مثلاً] تأثير منفي بر روحيه دختر به جا خواهد نهاد و بذر دشمني و حسادت را در دل خواهر و برادر بارور خواهد ساخت.

اين فرق گذاري ميان دختر و پسر، پديده اي است که در اکثر مناطق رواج دارد؛ چه آنکه پدران و مادران به فرزند پسر بيش از دختر گرايش نشان مي دهند و خواسته هاي فرزند ذکور را بيشتر برآورده مي سازند. به منظور کم کردن از اهميت چنين پديده اي [و مبارزه با آن]، در روايات، به فرزند دختر عنايت ويژه اي صورت گرفته است که اين خود آموزه اي است براي پدران و مادران، چنان که ابن عباس از رسول خدا ـ صلي الله عليه وآله وسلم ـ نقل کرده است: «مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَري تحفةً فَحَمَلَها اِلي عِيالِهِ کانَ کَحامِلِ صدقةٍ اِلي قومٍ محاويجَ، وَلْيَبْدَأْ بِالاِْناثِ قَبْلَ الذُّکُورِ … .» ( مکارم الاخلاق، ص 221)
«هر کس به بازار رفته، هديه اي بخرد و براي خانواده اش ببرد، همچون رساننده صدقه به سوي گروه نيازمندان است، و بايد زنان و دختران را بر پسران و مردان مقدم بدارد … .»

تقسيم هديه و مقدم داشتن فرزندان دختر، هيچ تأثير منفي بر روحيه پسر بچه ها نخواهد گذاشت؛ زيرا آنان اين مسأله را امري طبيعي مي دانند که لاجرم مي بايد يکي شان مقدم داشته شود. اغلب اوقات پسر بچه هايي که از هداياي والدين خود برخوردار مي شوند، چه ايشان را مقدم بدارند و چه مۆخر، به تفاوت نهادن ميان پسر بچه ها و دختر بچه ها توجهي نداشته، اعتراضي نمي کنند.

زنی که به سبب عدالت به بهشت می رود

براي روشن شدن اين مطلب و حديث مهم، داستاني بسيار پند آموز را در ذيل مي آوريم:
زني با دو فرزند کوچک خود وارد خانه يکي از همسران رسول خدا(صلّي الله عليه و آله) شد. همسر پيامبر(صلّي الله عليه و آله) سه دانه خرما به زن داد، مادر بچه ها به هر يک از آنها يک دانه خرما داد و خرماي ديگر را نصف کرد و به هر يک نيمي از آن را داد.

وقتي پيغمبر اکرم(صلّي الله عليه و آله) به منزل آمد، همسرشان جريان را براي حضرت تعريف کرد. پيامبر(صلّي الله عليه و آله) فرمود: آيا از عمل آن زن تعجب کردي؟ خداوند متعال به سبب مساوات و عدالتش او را به بهشت مي برد. (احمد دهقان، روايتها و حکايتها، ص73)

 

 

نویسنده این مطلب :

فرزند پرتال

به اشتراک بگذارید :

دیدگاه شما